Leraar als opvoeder: rol en verantwoordelijkheid in de ontwikkeling van kinderen
juli 7, 2025
In de hedendaagse maatschappij is het voor ouders en onderwijskrachten vaak lastig om de juiste balans te vinden tussen het beschermen van kinderen en het geven van ruimte om risico’s te nemen. Risicovol spelen wordt steeds vaker erkend als een belangrijk onderdeel van de ontwikkeling van kinderen. In dit artikel wordt ingegaan op de betekenis van risicovol spelen, de rol van ouders en leerkrachten, en hoe een evenwicht kan worden bereikt tussen veiligheid en vrijheid.
Wat is risicovol spelen?
Risicovol spelen wordt vaak gedefinieerd als spel dat uitdagend, spannend en avontuurlijk is. Het omvat activiteiten zoals klimmen, spelen met snelheid, of het uitproberen van gevaarlijke situaties. Het is geen spel zonder risico, maar het doet er juist aan om kinderen te laten leren met risico’s om te gaan. Dit soort spelen helpt kinderen bij het verleggen van hun grenzen, het overwinnen van angst, en het ontwikkelen van zelfvertrouwen en doorzettingsvermogen.
De bronnen laten zien dat risicovol spelen belangrijk is voor de ontwikkeling van kinderen. Het leert hen risico’s te inschatten, te leren van fouten, en verantwoordelijkheid te nemen voor hun acties. Bovendien verbeteren dergelijke activiteiten de sociale vaardigheden en de fysieke ontwikkeling van kinderen.
De rol van ouders bij risicovol spelen
Als ouder is het moeilijk om te bepalen wat veilig is en wat niet. Veel ouders zijn bang dat hun kind zich bezeert, maar het is belangrijk om te beseffen dat een bult of een schaafwond vaak niet erg is. Risicovol spelen kan juist goed zijn voor de ontwikkeling van het kind.
Ouders moeten een goede balans vinden tussen vrijheid geven en beschermen. Dit betekent dat je je kind moet laten leren om risico’s te inschatten, maar ook moet weten wanneer je moet ingrijpen. Het is belangrijk om je kind te laten weten wat er kan gebeuren en te leren om verantwoordelijkheid te nemen voor hun acties. Bovendien is het belangrijk om je kind te laten weten dat het veilig is om fouten te maken, maar dat je er altijd voor staat om te helpen als het nodig is.
De rol van leerkrachten bij risicovol spelen
In het onderwijs is het belangrijk om kinderen te laten leren met risico’s om te gaan. Leerkrachten moeten weten wat ze kunnen en wat ze niet kunnen. Ze moeten kinderen stimuleren om risicovolle activiteiten te ondernemen, maar ook moeten ze weten wanneer ze moeten ingrijpen om grote ongelukken te voorkomen.
Het is belangrijk dat leerkrachten weten hoe ze kinderen kunnen begeleiden bij het inschatten van risico’s. Ze moeten leren luisteren naar het gevoel van het kind en het risico zelf kunnen inschatten. Daarnaast is het belangrijk om duidelijke afspraken te maken over risicovolle activiteiten en samen te bespreken wat de regels zijn. Dit helpt kinderen om te leren wat ze kunnen en wat ze niet kunnen.
Belangrijke principes bij risicovol spelen
Er zijn een aantal belangrijke principes die bijdragen aan het verantwoord doseren van risico’s bij kinderen:
- Luisteren naar het gevoel van het kind: Het kind weet het beste wat het wel of niet kan. Vaak gebeuren er ongelukken omdat vrienden iets kunnen wat het kind niet kan. De verleiding is groot om dan toch over de eigen grens heen te gaan.
- Laat kinderen het risico zelf inschatten: Elk kind is anders. Kinderen die te impulsief zijn, kun je bijvoorbeeld proberen te laten nadenken over de risico’s van hun acties. Bijvoorbeeld bij het klimmen kun je de afspraak maken dat ze altijd drie steunpunten hebben en elkaar niet mogen duwen; en ze moeten weten dat er niets scherps op de grond mag liggen, gelet op vallen.
- Beperk de risico’s: Oefen gevaarlijke situaties in een veilige omgeving. Een gymzaal of schoolplein is hier een mooi oefenterrein voor. Mocht het kind vallen, dan ligt er altijd een matje of valt het op het zand of de houtsnippers. De valvrije zone rondom een risicovol arrangement is 1,5 meter. Verwijder scherpe objecten zoals pylonnen of banken 1,5 meter van het arrangement.
De invloed van risicovol spelen op de ontwikkeling van kinderen
Risicovol spelen heeft een positieve invloed op de ontwikkeling van kinderen. Het vergroot het zelfvertrouwen, de zelfredzaamheid en het doorzettingsvermogen. Daarnaast vergroot het de sociale vaardigheden en helpt het bij het leren om met risico’s om te gaan. Dit is belangrijk voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind.
De bronnen laten zien dat spelen met risico’s noodzakelijk is voor een gezonde ontwikkeling van kinderen. Het blijkt dat kinderen die veel en gevarieerd buiten spelen, minder kwetsuren hebben en beter met risico’s omgaan. Bovendien is het belangrijk om te weten dat de trend onder de Nederlandse kinderen (4-18 jaar) is dat de motoriek al enkele decennia aan het afnemen is. Dit is een van de redenen waarom er de afgelopen jaren een stijgende lijn is in het aantal blessures en SEH-opnamen. Veel en gevarieerd buiten spelen is een eenvoudige en goedkope oplossing om deze trend te doen afnemen.
Veiligheid en risico’s in het onderwijs
In het onderwijs is het belangrijk om veiligheid te waarborgen bij risicovol spelen. Leerkrachten moeten weten wat ze kunnen en wat ze niet kunnen. Ze moeten kinderen stimuleren om risicovolle activiteiten te ondernemen, maar ook moeten ze weten wanneer ze moeten ingrijpen om grote ongelukken te voorkomen.
Er zijn een aantal uitgangspunten die bijdragen aan het verantwoord doseren van risico’s:
- Handelingen gaan voor afspraken: Beperk gevaarlijke situaties zo veel mogelijk. Als er een ongeluk gebeurt, kun je als leerkracht niet wegkomen met ‘Dat had ik toch gezegd’. Handel altijd zó dat erg gevaarlijke situaties ontweken worden.
- Maak duidelijke afspraken: Als je risicovolle activiteiten gaat uitvoeren en bespreek van tevoren samen wat de regels zijn. Laat kinderen zelf de risico’s benoemen, zodat je als leerkracht een goed beeld hebt van wat ze denken. Laat bij gevaarlijk gedrag altijd de leerkracht of begeleider waarschuwen. Verwijder kinderen die anderen in gevaar brengen uit de situatie.
- Zorg voor een goed pedagogisch klimaat: Voor de gehele opvoeding telt een veilig klimaat. Dit heeft alles te maken met de structuur van onze hersenen. Alle informatie gaat continu door de verschillende delen van ons brein. Een van deze delen wordt het ‘reptielenbrein’ genoemd. Het reptielenbrein is verantwoordelijk voor onze primaire overlevingsdrang. Bij een onveilige situatie schiet een mechanisme in werking waardoor stress ontstaat; je zult dan jezelf terugtrekken (verstarren) en de drempel om de volgende keer je grens te verleggen wordt hoger.
Hulp en ondersteuning voor ouders en leerkrachten
Als ouder of leerkracht is het belangrijk om te weten waar je hulp kunt vinden. Er zijn verschillende bronnen beschikbaar die helpen bij het beheren van risico’s bij kinderen.
- Hulp bij opvoed-, gedrags- en psychische problemen: Jeugdhulp is er voor kinderen tot 18 jaar met psychische, gedrags- en ontwikkelingsproblemen. Denk bijvoorbeeld aan een eetstoornis, ADHD, autisme, drank of drugs, eenzaamheid of spijbelen.
- Hulp om juiste zorg te vinden: Wil je hulp bij je contact met de gemeente? Vraag de gemeente dan naar een cliëntondersteuner. Deze persoon is onafhankelijk en heeft kennis van zorg, jeugdhulp, wonen en onderwijs. Deze hulp is gratis.
- Praktijk voor kinderen, jongeren en hun ouders: Ieder kind en elke situatie is uniek! Voor kleine en grotere vragen over opvoeding, ontwikkeling, gedrags- en gezinsproblemen kun je bij ons terecht. Samen zoeken we naar oplossingen.
Conclusie
Risicovol spelen is een belangrijk onderdeel van de ontwikkeling van kinderen. Het helpt bij het verleggen van grenzen, het overwinnen van angst, en het ontwikkelen van zelfvertrouwen en doorzettingsvermogen. Ouders en leerkrachten moeten een goede balans vinden tussen vrijheid geven en beschermen. Het is belangrijk om kinderen te laten leren met risico’s om te gaan, maar ook te weten wanneer je moet ingrijpen om grote ongelukken te voorkomen. Veiligheid is belangrijk, maar het is ook belangrijk om kinderen ruimte te geven om te leren van fouten en verantwoordelijkheid te nemen voor hun acties.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
