Leerplan lichamelijke opvoeding in het secundair onderwijs: Doelen, structuur en praktijk
juli 7, 2025
In de geschiedenis van de opvoeding is het gebruik van straffen een veelvoorkomend onderdeel geweest. Toch blijkt uit onderzoek en praktijk dat straffen niet alleen niet werkt, maar ook schadelijk kan zijn voor de emotionele ontwikkeling van kinderen. In dit artikel bespreiden we de historische context van straffen in de opvoeding, de gevolgen van straffen en alternatieven voor een opvoedingsstijl zonder straf. De inzichten zijn gebaseerd op de beschikbare bronnen en tonen aan dat opvoeden zonder straf een betere en menselijke manier is om kinderen te leren omgaan met gedrag en verantwoordelijkheid.
Historische context van straffen in de opvoeding
De geschiedenis van het kinderboek en de opvoeding is nauw verbonden. In de achttiende eeuw werden kinderboeken vaak gebruikt als middel om morele waarden over te brengen. Zoals in het artikel over het kinderboek uit de achttiende eeuw wordt uitgelegd, werden sprookjes vaak gevolgd door een zedenles. Deze les had als doel om kinderen te leren wat goed en slecht gedrag is. Het sprookje van Roodkapje bijvoorbeeld waarschuwde meisjes voor het omgangsmiddel van verkeerde heren. Toch bleek de moralisatie in deze verhalen vaak niet specifiek gericht op kinderen, maar meer op het opvoeden van een bepaalde morele houding.
De literatuur van de achttiende eeuw bevat ook verwijzingen naar het gebruik van straffen als onderdeel van de opvoeding. Zo werd in het boek “De Haagsche, Hollandsche, Spaansche, Sweedsche, Silesische, Saxische, of Walchersche Robinson” gewerkt met een vorm van opvoeding die gericht was op discipline en gehoorzaamheid. Dit soort kinderboeken werden vaak gebruikt om kinderen te leren dat bepaalde gedragingen straf verdienen.
Waarom werkt straffen niet?
Uit onderzoek blijkt dat straffen niet werkt. In het artikel “Opvoeden zonder straf” wordt duidelijk gemaakt dat straffen niet leiden tot een positieve gedragsverandering. Kinderen leren niet wat goed gedrag is, maar krijgen juist de boodschap dat ze iets verkeerd hebben gedaan. Daarnaast blijkt dat straffen snel hun kracht verliezen. In de eerste instantie lijkt een straf effectief, maar op de lange termijn werkt deze methode niet. Dit komt doordat kinderen steeds heftigere straffen nodig hebben om hetzelfde resultaat te bereiken.
Bovendien wordt in meerdere bronnen opgemerkt dat straffen schadelijk kunnen zijn voor de emotionele ontwikkeling van kinderen. Minder heftige straffen zoals schreeuwen, beledigen of bedreigen zijn minder ernstig, maar ook deze vormen van straffen blijken slecht voor de emotionele ontwikkeling en het zelfbeeld van kinderen. Een kind dat wordt bestraft, voelt zich vaak als een persoonlijke afwijzing, wat kan leiden tot angst, onzekerheid en zelfs agressie.
De gevolgen van straffen
Een van de belangrijkste gevolgen van straffen is dat het kind zich niet bewust is van het gedrag dat het heeft gepleegd. Bijvoorbeeld, als een kind op de trap moet zitten om rustig na te denken, dan weet het kind niet wat het verkeerd heeft gedaan. De straf is dus geen middel om kinderen te leren wat goed gedrag is, maar een manier om hun gedrag te bepalen. Dit kan leiden tot een gebrek aan zelfinzicht en verantwoordelijkheid.
Bovendien is het gebruik van straffen niet altijd eerlijk. In sommige gevallen is het gedrag van een kind gewoon passend bij de ontwikkelingsfase. Als het gedrag passend is bij de leeftijd van een kind, is het dan wel eerlijk om te straffen voor iets wat hoort bij zijn ontwikkeling? Dit vraagstuk is lastig, omdat het moeilijk is om te bepalen wat wel of niet past bij de leeftijd van een kind.
Alternatieven voor straffen
In plaats van straffen, kunnen ouders en opvoeders kiezen voor een opvoedingsstijl zonder straf. Deze aanpak is gebaseerd op het opbouwen van een sterke band met het kind en het leren omgaan met gedrag zonder negatieve gevolgen. In het boek “Ontspannen ouders, blije kinderen” van Laura Markham wordt uitgelegd dat het belangrijk is om emotionele balans, empathie en duidelijke communicatie te benadrukken. Door grip te krijgen op je eigen emoties als ouder, kun je een sterke band met je kind opbouwen. En leer je je kind te stimuleren om mee te werken zonder dreigementen en veel negativiteit.
Een andere aanpak is het gebruik van positieve discipline. In het boek “Positive Discipline” wordt duidelijk gemaakt dat het belangrijk is om eerst verbinding te leggen met je kind en daarna samen naar oplossingen te zoeken. Dit kan niet altijd in the heat of the moment, dus iets als een afkoelplek (voor zowel ouder als kind) heeft zeker zin. Daarna kun je samen overleggen. Dit betekent dus ook: oplossingen die je kind aandraagt serieus onderzoeken, en mogelijk afspraken maken die je zelf niet had bedacht.
De rol van de opvoeder
In de opvoeding is het belangrijk om een evenwicht te vinden tussen discipline en empathie. In het artikel “Opvoeden zonder straf” wordt uitgelegd dat het belangrijk is om kinderen te leren hoe ze met anderen kunnen omgaan. En ze helpen bij het opgroeien tot een succesvol, respectvol en gelukkig persoon. Dan is het bieden van grenzen en veiligheid belangrijk.
In het gesprek tussen Jolande en Stijn wordt duidelijk gemaakt dat het doel van straffen in de kern hetzelfde zou moeten zijn. Het principe achter straffen, waarbij je laat merken dat er consequenties aan gedrag zitten, is een pedagogisch uitgangspunt om een groep mensen te kunnen laten samenleven. Maar het is belangrijk om te kijken of de straf de kinderen helpt om na te denken over hun gedrag en over hun plek in de groep, of dat de straf alleen maar bedoeld is om de groep te beschermen tegen degene die zich heeft misdragen.
Conclusie
De geschiedenis van de opvoeding toont aan dat straffen in het verleden een veelvoorkomend onderdeel waren. Toch blijkt uit onderzoek en praktijk dat straffen niet alleen niet werkt, maar ook schadelijk kan zijn voor de emotionele ontwikkeling van kinderen. In plaats van straffen, kunnen ouders en opvoeders kiezen voor een opvoedingsstijl zonder straf. Deze aanpak is gebaseerd op het opbouwen van een sterke band met het kind en het leren omgaan met gedrag zonder negatieve gevolgen. Door grip te krijgen op je eigen emoties als ouder, kun je een sterke band met je kind opbouwen. En leer je je kind te stimuleren om mee te werken zonder dreigementen en veel negativiteit.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
