Opvoeding en psychologische ontwikkeling: De rol van Jan Derksen

De opvoeding van kinderen speelt een cruciale rol in hun psychologische ontwikkeling. Jan Derksen, emeritus hoogleraar klinische psychologie aan de Radboud Universiteit, benadrukt in zijn werk dat de eerste duizend dagen van een kind een essentieel tijdstip zijn om latere psychische problemen te voorkomen. Zijn inzichten en aanpakken geven inzicht in de noodzaak van een balans tussen bescherming en uitdaging, en hoe ouders en opvoeders hierin kunnen helpen.

De eerste duizend dagen: een cruciale periode

Volgens Derksen is de eerste periode van een kind, ook wel de eerste duizend dagen genoemd, van groot belang voor de psychologische ontwikkeling. Hij benadrukt dat ouders in deze fase goed kunnen leren inschatten wat hun kind nodig heeft. Dit helpt om latere problemen zoals adhd, autisme, borderline- en agressiestoornissen te voorkomen. Het is belangrijk dat ouders hun kind beter kunnen begrijpen en kennen, zodat ze een affectievere relatie kunnen opbouwen.

Deze periode is ook essentieel voor de ontwikkeling van emotiebeheersing. Kinderen die in deze fase niet leren omgaan met tegenslagen en emoties, lopen een groter risico op psychische stoornissen. Derksen benadrukt dat het opbouwen van een affectievere relatie, waarin ouders hun kinderen goed kunnen begrijpen, leidt tot een betere lichamelijke en psychologische ontwikkeling van het kind.

De rol van gehechtheid en emotionele zelfregulatie

Een van de belangrijkste onderdelen in de opvoeding van kinderen is de ontwikkeling van gehechtheid. Derksen benadrukt dat een goed ontwikkelde gehechtheid essentieel is voor het opbouwen van een veilig gevoel bij kinderen. In het eerste anderhalf jaar hecht een kind zich aan de ouders, en zo ontstaat een voedingsbodem voor liefde, intimiteit, vriendschap, samenwerking, gemeenschapszin en betrokkenheid bij de wereld. Als alles goed gaat, ebt de vroegkinderlijke angst voor de buitenwereld weg en groeit een gevoel van veiligheid en vertrouwen in zichzelf en de ander. Deze kinderen hebben minder psychische problemen en kennen gezondere relaties met anderen.

Echter, er zijn situaties waarin de hechting verdund is geraakt. Bijvoorbeeld, bij veel jonge kinderen is het aantal verzorgers dat ze ondersteunt, groter dan het aantal mensen waar ze een gehechtheidsrelatie mee kunnen opbouwen. Dit is een probleem dat volgens wetenschappelijke studies is gebleken. Het is dus zaak om de hechting te intensiveren, wat zal leiden tot meer gemeenschapsgevoel, empathie, zorg voor elkaar.

De uitdaging van de 'curlingouder'

Een van de thema’s waar Derksen zich intensief in verdiept, is de zogenaamde 'curlingouder'. Dit is een term die verwijst naar ouders die hun kinderen zo veel mogelijk beschermen tegen tegenslagen, teleurstellingen en pijn. Volgens Derksen is deze aanpak niet ideaal, omdat het kind minder ruimte krijgt om te floreren. Kinderen die te veel worden beschermd, leren niet om te gaan met de ruwe kantjes van het leven. Ze blijven in een soort fantasie leven, wat kan leiden tot problemen met emotionele zelfregulatie.

Derksen benadrukt dat ouders hun kinderen niet moeten beschermen tegen alle tegenslagen, maar juist moeten leren omgaan met die situaties. Dit helpt kinderen om zichzelf beter te leren begrijpen en te leren omgaan met emoties. Het is belangrijk dat ouders hun kinderen helpen om de juiste emoties te herkennen en te leren omgaan met die emoties.

De opvoedgame en preventie van psychische aandoeningen

Een van de innovaties van Derksen is de opvoedgame, die bedoeld is om psychische aandoeningen te voorkomen. Deze game is bedacht door Derksen, hoogleraar Klinische Psychologie aan de Radboud Universiteit. De game helpt ouders en professionals om beter te leren omgaan met emoties en situaties. Gebruikers kijken op beeldscherm gezamenlijk naar situaties waarbij ze moeten aangeven wat ze voelen en welke emotie opkomt. Dit helpt om het gevoelsvermogen en het begrip van emoties te verbeteren.

Deze opvoedgame is bedoeld om een aanzet te geven voor preventie van psychische klachten, net als bij vaccinaties in de geneeskunde. Derksen ziet dit als een belangrijk middel om psychische problemen bij kinderen en jongeren te voorkomen. De game en het bijbehorende boek, 'Preventie psychische aandoeningen: voorkom de etikettenregen', geven inzicht in de wetenschappelijke inzichten en geven tips om psychische aandoeningen te voorkomen.

De rol van de school en de opvoedingsstijl

In de schoolcontext is de term 'het kind centraal' vaak te horen. Dit wordt geassocieerd met meer keuzemogelijkheden voor leerlingen. Derksen is echter niet enthousiast over dit idee, omdat het kan leiden tot meer onzekerheid bij de jonge mens. Hij benadrukt dat de leraar een belangrijke rol speelt als rolmodel. Door te fungeren als voorbeeld kunnen leerlingen beter leren omgaan met keuzes en uitdagingen.

Derksen benadrukt ook het verschijnsel van 'front office' en 'back office'. Dit verwijst naar de schijn van succes en welzijn die in de maatschappij wordt gehouden, terwijl authentieke emoties niet geuit kunnen worden. Dit kan leiden tot gevoelens van teleurstelling en eenzaamheid, vooral bij jongeren.

De impact van de eerste 1000 dagen

De eerste 1000 dagen van een kind zijn cruciaal voor de psychologische ontwikkeling. Derksen benadrukt dat ouders zich hierin niet volledig van bewust zijn. Kwaliteitstijd met het kind is in deze periode heel belangrijk. Een mooi voorbeeld is een jonge moeder die haar kind wilde aanmelden bij het kinderdagverblijf. Daar zagen ze het als vanzelfsprekend om een kind voor vijf volle dagen in de week in te schrijven. Dit vindt Derksen opvallend, omdat er dan te weinig kwaliteitstijd overblijft om een goede relatie op te bouwen met het kind en hem of haar te leren emoties te reguleren.

De ontwikkeling van emotionele zelfregulatie is belangrijk voor de psychologische gezondheid van het kind. Het onvermogen emoties te reguleren komt in alle psychische stoornissen voor. Men heeft dan niet voldoende geleerd om te gaan met tegenslagen en de gevoelens die daarbij horen, zoals verlies, verdriet en frustratie. De preventie van veel psychische aandoening begint dus bij de ontwikkeling van emotionele zelfregulatie.

De opvoedingsstijl en de impact op het kind

De opvoedingsstijl heeft een grote invloed op het gedrag en de psychologische ontwikkeling van het kind. Derksen benadrukt dat ouders hun kinderen niet te veel moeten verwennen, want dit leidt tot een narcistische 'ik-oriëntatie'. Kinderen die te veel worden verwend, leren niet om te gaan met de ruwe werkelijkheid en teleurstellingen. Daardoor zitten ze bij tegenslag al snel op de sofa van de psycholoog.

De opvoedingsstijl moet dus balans bieden tussen bescherming en uitdaging. Kinderen moeten leren omgaan met tegenslagen en emoties, maar ook genoeg ruimte krijgen om zichzelf te ontwikkelen. Dit helpt hen om een gezonde persoonlijkheid en gezonde relaties met anderen op te bouwen.

Conclusie

De opvoeding van kinderen is van groot belang voor hun psychologische ontwikkeling. Jan Derksen benadrukt dat de eerste duizend dagen cruciaal zijn voor de ontwikkeling van emotiebeheersing en gehechtheid. De opvoedingsstijl speelt hierbij een belangrijke rol, en het is belangrijk dat ouders en opvoeders hierin balans kunnen vinden tussen bescherming en uitdaging. De opvoedgame en het bijbehorende boek geven inzicht in de wetenschappelijke inzichten en geven tips om psychische aandoeningen te voorkomen. De rol van de school en de opvoedingsstijl is ook belangrijk, en het is belangrijk dat ouders hun kinderen leren om te gaan met tegenslagen en emoties.

Bronnen

1. Lezing psycholoog Jan Derksen en pedagoog Lynne Wolbert in Nijmegen: Curlingouders
2. Ouders weten niet meer zo goed hoe ze hun kinderen moeten opvoeden
3. Hoogleraar wil autisme bestrijden met nieuw opvoedgame
4. Jan Derksens kanttekeningen bij 'het kind centraal' en een narcistische 'ik-oriëntatie'
5. We zíjn ons zelf te belangeloos gaan vinden
6. Jan Derksen: opvoeding en psychologische ontwikkeling
7. Opvoeden in de eerste 1000 dagen
8. Zorgt een beschermende opvoedstijl voor mentale problemen bij jongeren?
9. Jan Derksen (psycholoog)
10. Verwende kinderen kosten maatschappij miljarden
11. Opvoedgame moet psychische aandoeningen de toekomst voorkomen
12. Jan Derksen over opvoeding