Internaliserend gedrag in de klas: Ondersteuning en opvoeding

In de basisschool en voortgezet onderwijs zijn kinderen vaak blootgesteld aan verschillende gedragsvormen, waaronder internaliserend en externaliserend gedrag. Internaliserend gedrag wordt vaak als onzichtbaar beschouwd, omdat kinderen dit vaak in zichzelf keeren. Dit kan leiden tot angst, teruggetrokkenheid of somberheid. Onderwijskrachten moeten hier aandacht aan besteden, zodat kinderen zich veilig en ondersteund voelen. In dit artikel bespreiden we de kenmerken van internaliserend gedrag, de rol van de leerkracht en praktische aanpakken om kinderen met dergelijk gedrag te ondersteunen.

Kenmerken van internaliserend gedrag

Internaliserend gedrag wordt vaak gekenmerkt door een kind dat zich terugtrekt, angstig is of emotioneel in zichzelf keert. Dit gedrag kan zich manifesteren in stilte, onzekerheid, een gebrek aan sociaal contact of zelfs in psychosomatische klachten. De omgeving merkt dit vaak niet op, terwijl het kind er zelf wel last van heeft. In vergelijking met externaliserend gedrag, dat duidelijker zichtbaar is, is internaliserend gedrag moeilijker te herkennen en te beheren.

In de bronnen wordt opgemerkt dat ongeveer 15 procent van de kinderen op de basisschool en 20 procent in het voortgezet onderwijs last hebben van internaliserende problemen. Dit omvat onder andere depressieve, angstige en teruggetrokken gedrag, evenals psychosomatische klachten. Deze problemen zijn vaak moeilijker te signaleren, omdat ze meer verborgen zijn. Leerkrachten en ouders hebben vaak moeite met het herkennen en ondersteunen van kinderen met dergelijke problemen.

De rol van de leerkracht

De mindset van de leerkracht is bepalend voor de aandacht voor ongewenst gedrag. Hoe de leerkracht naar gedrag kijkt, beïnvloedt hoe ze met leerlingen omgaan. Kinderen die boos of brutaal zijn, kunnen een leerkracht in een hoek drijven of zich onmachtig laten voelen. Ze weten niet hoe ze met deze situaties om moeten gaan en zijn op zoek naar tips en trucs om hiermee om te gaan. De juiste aanpak is echter afhankelijk van leerling, leerkracht, situatie en context.

Een goede relatie met leerlingen is essentieel om probleemgedrag te voorkomen. Veel gedragsproblemen komen door de moeizame relatie tussen leerkracht en leerling. Een goede relatie voorkomt en vermindert probleemgedrag. Leerkrachten moeten kalm en vriendelijk blijven, duidelijke regels hebben en goed kunnen uitleggen. Het is belangrijk om een positief klimaat te creëren, waarin kinderen zich veilig en ondersteund voelen.

Ondersteuning en professionele hulp

Bij leerlingen met internaliserend gedrag is het belangrijk dat professionele hulp op school beschikbaar is. De professional kan samen met de leerling op zoek naar de oorzaak en passende hulp bieden. Het is belangrijk dat kinderen een positief beeld hebben van de hulpverleners. Wat daarbij helpt is als het zorgteam bij klassen langsgaat, zich voorstelt en uitlegt wat het doet. Zorg ook dat leerlingen precies weten waar ze terechtkunnen.

Hulpverleners op school moeten onafhankelijk zijn en vertrouwelijk omgaan met informatie die het kind geeft. Kinderen zijn vaak terughoudend met hulp zoeken omdat ze bang zijn voor de gevolgen. Ze willen bijvoorbeeld niet worden afgewezen door klasgenoten en willen hun ouders niet teleurstellen. Communiceer duidelijk dat hulpverleners informatie niet doorgeven en dat een kind dat hulp zoekt niet anders wordt behandeld.

Zeggenschap en motivatie

Bij leerlingen werkt zeggenschap bevorderend. Regie hebben, geeft een gevoel van controle. Voorbeelden van zeggenschap zijn dat kinderen zelf kunnen beslissen waar en wanneer ze afspreken en wanneer hun ouders geïnformeerd worden. Naast zeggenschap zijn motivatie voor hulp en een zorgzame omgeving van de leerling bevorderend om internaliserende problemen te delen en hulp te zoeken.

Een belangrijk punt is dat kinderen zelf de regie hebben over de ondersteuning. Laat kinderen dus het tempo, de tijd en de locatie van de ondersteuning bepalen. Betrek ouders ook alleen in overleg met het kind. Dit helpt bij het opbouwen van vertrouwen en het verminderen van angst voor gevolgen.

Preventie en positief klimaat

Een veilige groep is de basis van leren. In deze korte training krijg je kennis over groepsvorming, groepsnormen en een positieve sfeer in de klas. Een structurele aanpak van sociaal en emotioneel leren kan bijdragen aan een goed werkklimaat. Programma’s om aandacht aan SEL en (pest)gedrag te besteden zijn o.a. Kiva, Kanjertraining, Leefstijl, Levensvaardigheden, Vreedzame school, Rots en Water, Move-Ahead 1+ 1 =3, Taakspel en Positive Behaviour Support.

In de bronnen wordt benadrukt dat het belangrijk is om duidelijke gedragsinstructies te geven. Vertel telkens vooraf wat je van kinderen verwacht. Dit noem je gedragsverwachtingen. Vooraf duidelijk zijn, zorgt dat je niet achteraf hoeft te mopperen. Duidelijke regels, die goed uitgelegd en geoefend worden, helpen bij het opbouwen van een veilig leermilieu.

Samenwerking met ouders en professionals

Als het niet ophoudt. Als de ontwikkeling van het kind en het functioneren van de groep wordt belemmerd. Als de leerkracht tegen de grenzen van zijn kunnen aanloopt. Dát is het moment waarop ingrijpen noodzakelijk is bij ernstig afwijkend gedrag of ernstige stagnaties in de ontwikkeling.

De leerkracht is een belangrijke dagelijkse begeleider van een leerling met een psychische stoornis. Bijsturen en beïnvloeden van afwijkende gedrag en afwijkende emoties, gericht op leren en ontwikkeling kunnen het leven van het kind een stuk aangenamer maken. Bovendien is de leerkracht de spil in het overleg tussen ouders en school.

Ouders houden altijd de regie, ook als specialistische hulp voor hun kind wordt ingeroepen. Intensief overleg met ouders van een kind met psychische problemen werkt twee kanten op: de leerkracht hoort welke reacties op het kind thuis effectief zijn, en de ouders horen het verhaal van de leerkracht. Afstemming van de gewenste aanpak en overleg over eventuele maatregelen tussen ouders en leerkracht zijn van het grootste belang.

Conclusie

Internaliserend gedrag is een uitdaging voor leerkrachten, ouders en professionals. Het is belangrijk om aandacht te besteden aan het herkennen en ondersteunen van kinderen met dergelijke problemen. De rol van de leerkracht is cruciaal in het opbouwen van een positief klimaat en het geven van duidelijke instructies. Professionele hulp is essentieel om kinderen te ondersteunen, en samenwerking met ouders is van groot belang. Door preventie en opvoeding goed in te zetten, kan het gedrag van kinderen worden beïnvloed en kan het leerproces worden gestimuleerd.

Bronnen

1. https://blog.sbo.nl/onderwijs/wat-kun-je-als-gedragsspecialist-op-de-basisschool-doen-om-de-sociaal-emotionele-ontwikkeling-van-kinderen-te-bevorderen/
2. https://www.nro.nl/leren-van-gedrag/internaliserend-gedrag
3. https://gedragsproblemenindeklas.nl/gedrag-op-school/gedragsproblemen/
4. https://www.ncoj.nl/content/kennisdossiers/psychische-problemen/samenvatting
5. https://www.kaponline.nl/magazine-artikelen/wat-helpt-leerlingen-met-internaliserende-problemen-op-school/
6. https://studenttheses.uu.nl/handle/20.500.12932/2865
7. https://senzies.nl/gedragsproblemen-bij-kinderen-en-jongeren/