Onderwijs en verbondenheid met Israël in de jeugd
juli 7, 2025
In de hedendaagse opvoedingspraktijk speelt het concept van idealen een cruciale rol. Volgens Doret de Ruyter, hoogleraar Educatie aan de Universiteit voor Humanistiek, is educatie gericht op het vormen van leerlingen, zodat zij in staat zijn om een goed en zinvol leven te leiden. In haar oratie ‘De betekenis van educatie. De bijdrage aan menselijk floreren in een diverse samenleving’ benadrukt zij dat educatie niet alleen gericht moet zijn op het overbrengen van kennis, maar ook op het ontwikkelen van waarden, idealen en deugden die nodig zijn om een menselijk en rechtvaardig bestaan mogelijk te maken. In dit artikel wordt de rol van idealen in de opvoeding uitgebreid besproken, met aandacht voor de visie van De Ruyter, maar ook andere pedagogen en denkers die in de geschiedenis van de opvoeding een rol hebben gespeeld.
Het concept van educatie en floreren
De Ruyter definieert educatie als ‘vormend onderwijs’, waarbij kennis, vaardigheden, waarden en idealen worden aangeboden, waarmee leerlingen zich kunnen ontwikkelen tot kritisch denkende personen. Het doel van educatie is volgens haar niet alleen het leren van feiten, maar het vormen van een persoon die in staat is om een zinvol en waardevol leven te leiden. Dit begrip van educatie wordt aangevuld met het concept van ‘floreren’. Volgens De Ruyter is floreren het vermogen om eigen capaciteiten te ontploegen, waarmee leerlingen activiteiten kunnen ondernemen en relaties kunnen aangaan die zinvol en waardevol zijn. Het gaat hierbij om het kunnen ontplooien van menselijke capaciteiten in levensdomeinen zoals relaties, werk en vrijetijdsbesteding.
De Ruyter benadrukt dat floreren geen doel op zich is, maar een middel om een goed leven mogelijk te maken. Hierbij speelt ook de diversiteit van meningen over wat een waardevol leven is een rol. Niet alle opvattingen zijn even waardevol, en daarom stelt De Ruyter twee grenzen aan wat als waardevol kan worden beschouwd. Ten eerste moet het leven van leerlingen zinvol en waardevol zijn, en ten tweede moet het floreren van anderen niet schaden. De samenleving moet aan minimale standaarden van rechtvaardigheid voldoen.
Idealenspel in de opvoeding
In de opvoeding speelt het concept van idealen een belangrijke rol. Volgens De Ruyter moeten leraren erin voorzien dat leerlingen al hun opvattingen kunnen uiten, ook als die anders zijn dan de meerderheid. Dit vereist een zekere openheid van geest, toleratie en nederigheid. De Ruyter verwijst hier naar de filosoof Iris Murdoch, die benadrukt dat het egoïsme en de dominantie van sociale groepsidentiteit bedreigingen vormen voor het vermogen om anderen als mens te zien.
In haar visie is het belangrijk dat leerlingen leren om elkaar te zien met een dubbele blik: de ander zien als ander mens, dat wil zeggen: dezelfde als alle andere mensen, en tegelijk uniek. Dit vereist de ontwikkeling van deugden zoals compassie, openheid van geest, geduld en civility. De Ruyter benadrukt dat het belangrijk is om bruggen te slaan tussen burgers en gemeenschappelijke belangen, zodat een rechtvaardige liberale democratie kan floreren.
In haar oratie benadrukt De Ruyter ook het belang van morele burgerschapsvorming. Dit houdt in dat burgers leren om met elkaar om te gaan en bij te dragen aan het algemeen belang. Hierbij is het belangrijk om zowel eigenbelang als groepsidentiteit te beheersen, zodat er een evenwicht is tussen individueel en collectief belang.
Historische idealen in de opvoeding
De geschiedenis van de opvoeding kent veel verschillende idealen. Zo heeft Johann Bernhard Basedow (1723-1790), een vroege pedagoog, veel aandacht besteed aan lichamelijke vorming. Hij dacht dat lichamelijke oefeningen de wilskracht en moed van leerlingen konden stimuleren. Ook Christian Gotthilf Salzmann (1744-1811) nam het bewegingsonderwijs op in het schoolprogramma, met het doel om gezonde, opgeruimde, verstandige en goede mensen te vormen. Volgens Salzmann is het de taak van de lichamelijke opvoeding om mensen gelukkig te maken en in staat te stellen om bij te dragen aan het welzijn van hun medemensen.
De Ruyter verwijst naar de filosoof Martha Nussbaum, die tien centrale menselijke capaciteiten onderscheidt, waaronder voorstellingsvermogen en relaties kunnen aangaan. Ook verwijst ze naar Deci & Ryan, die de drie basisbehoeften autonomie, competentie en relatie benadrukken. Volgens De Ruyter moeten leraren kijken naar de capaciteiten van leerlingen, om ze bevorderen, maar ook om te voorkomen dat ze niet worden gezien. Het ontwikkelen van capaciteiten is geen doel op zich, maar nodig om een goede invulling te geven aan levensdomeinen, zoals relaties, werk en vrijetijdsbesteding.
De rol van idealen in de hedendaagse opvoeding
In de hedendaagse opvoeding is de nadruk op idealen veranderd. Volgens de Ruyter is het denken over opvoeding en onderwijs verschoven van een eenheidsdenken naar een ondersteunen en vormgeven van diverse praktijken. Dit komt door de verschuiving van een homogene naar een pluriforme samenleving. In plaats van op idealen, wordt er nu meer aandacht besteed aan de veelheid aan praktische engagementen.
Toch blijft de rol van idealen belangrijk. De Ruyter benadrukt dat het belangrijk is dat leerlingen leren om elkaar te zien met een dubbele blik, en dat de opvoeding hen moet helpen om een zinvol en waardevol leven te leiden. Hierbij speelt ook de filosoof George Steiner een rol, die stelt dat meesterschap een paradigma is in religieuze vormen en dat liefde het centrale medium is. Ook C.S. Lewis benadrukt dat de bestaande opvoedingsstrategieën, die hij initiërend-cultiverend noemt, het onderspit zullen delven voor een propagerend-indoctrinerende aanpak.
In de opvoeding wordt er steeds vaker gekeken naar de invloed van gehechtheid en socialisatie op religie. Zo wordt er onderzocht hoe kinderen Godsbeelden ontwikkelen, wat een belangrijk onderdeel is van religie van jonge kinderen. Dit laat zien dat ook religieuze idealen een rol kunnen spelen in de opvoeding.
Kritiek op idealen
In sommige opvoedingspraktijken wordt de nadruk op idealen kritisch bekeken. Zo stelt Connie Palmen in haar essay ‘Iets wat niet bloeden kan’ dat het onwenselijk is dat mensen idealen hebben. Het ‘eenzijdige’ karakter van een ideaal kan leiden tot het uit het oog verliezen van het perspectief van de ander. Daarom benadrukt ze dat het hebben van een ideaal juist een concrete betrokkenheid op de ander kan inhouden.
Bij de discussie over idealen in de opvoeding is het belangrijk om te beseffen dat niet alle idealen even nuttig zijn. Het is belangrijk dat leraren en ouders zich realiseren dat idealen een rol kunnen spelen in de opvoeding, maar dat ze ook beperkt moeten worden door het leed van anderen.
Samenvatting
In de opvoeding speelt het concept van idealen een belangrijke rol. Volgens Doret de Ruyter is educatie gericht op het vormen van leerlingen, zodat zij in staat zijn om een goed en zinvol leven te leiden. Hierbij speelt het begrip van floreren een cruciale rol, dat wil zeggen het ontplooien van menselijke capaciteiten om een zinvol en waardevol leven mogelijk te maken. In de hedendaagse opvoeding is de nadruk op idealen veranderd, maar ze blijven belangrijk voor het ontwikkelen van waarden, idealen en deugden. De geschiedenis van de opvoeding kent veel verschillende idealen, waaronder lichamelijke vorming, morele burgerschapsvorming en religieuze idealen. In de hedendaagse opvoeding is het belangrijk om te beseffen dat niet alle idealen even nuttig zijn, en dat de opvoeding moet bijdragen aan een rechtvaardige en divers samenleving.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
