Onderwijs en verbondenheid met Israël in de jeugd
juli 7, 2025
Humanistisch Vormingsonderwijs (HVO) is een belangrijk onderdeel van het openbaar basisonderwijs in Nederland. Het richt zich op het ontwikkelen van een eigen waardebesef en een eigen levensovertuiging bij kinderen. In dit artikel worden de kernprincipes, leerdoelen, didactische benaderingen en de rol van het Humanistisch Centrum voor Onderwijs en Opvoeding (HVO) uitgebreid besproken, gebaseerd op de bronnen die in het onderzoek zijn opgespoord.
Inhoud en Doelstellingen van HVO
In HVO-lesjes worden kinderen begeleid bij het ontwikkelen van hun eigen waardebesef en levensovertuiging. Het doel is om kinderen te leren omgaan met levensvragen, zoals liefde, dood, identiteit, natuur, geloof, goed en kwaad, mooi en lelijk. Deze vragen zijn niet eenvoudig te beantwoorden, maar door ze te bespreken en te onderzoeken, leren kinderen zichzelf en anderen beter te begrijpen.
De lessen worden gegeven door docenten die zich laten inspireren door het humanistische gedachtegoed. Een belangrijk kenmerk daarvan is dat pluriformiteit en diversiteit erkend worden en bij kunnen dragen aan de ontwikkeling van sociale betrokkenheid. Dit wordt ook wel het stimuleren van kritisch-democratisch burgerschap genoemd. De docent begeleidt leerlingen in het kritisch en creatief leren omgaan met zingevingsvragen en stimuleert hij hen tot zelfstandig oordelen en handelen. Daarbij heeft hij voor ogen dat leerlingen in staat zullen zijn zin en vorm te geven aan hun eigen leven en dat van anderen. Vanuit humanistisch perspectief noemen we dit sociale levenskunst.
Sociale Levenskunst en Burgerlijke Betrokkenheid
In het Humanistisch Vormingsonderwijs leren kinderen om zelf keuzes te maken en te verantwoorden, en ze worden aangemoedigd om te communiceren over wat ze denken, voelen, willen, en doen. HVO leert leerlingen niet wát ze moeten denken, maar dát ze moeten denken. Ook worden ze gestimuleerd verantwoordelijkheid te nemen voor de wereld om heen: burgerschap heet dat.
De wetgever heeft in de wet op het Primair Onderwijs (WPO), artikel 50 en 51, het recht van ouders vastgelegd om te kunnen kiezen voor levensbeschouwelijk vormingsonderwijs of godsdienstonderwijs. Deze lessen worden gegeven onder schooltijd en er zijn noch voor de ouders, noch voor de school extra kosten aan verbonden.
Didactische Benaderingen en Praktijk
In de lessen HVO worden kinderen uitgedaagd om hun eigen ervaringen en ideeën te onderzoeken. Ze leren open te blijven staan voor de mening van anderen en worden aangemoedigd om te communiceren over wat ze denken, voelen, willen en doen. De dialoog tussen kinderen neemt een belangrijke plaats in. Daarnaast is er ruimte voor het onderzoeken van overeenkomsten en verschillen tussen humanisme en andere levensbeschouwingen.
De lessen gaan over thema’s zoals vriendschap, anders zijn, de toekomst, bang zijn, feest, arm en rijk. De docenten werken met een interactieve, speelse en creatieve aanpak. Zo leren kinderen spelenderwijs dat zij daarbij keuzes kunnen maken en leren zij verantwoordelijkheid te nemen voor hun keuzes. Het zelf leren ontdekken en ontwikkelen staat centraal, vandaar dat het vorming genoemd wordt, tegenover kennisoverdracht, dat bij de godsdienstvakken meer centraal staat.
Samenwerking en Opleidingen
Het Humanistisch Centrum voor Onderwijs en Opvoeding werkt nauw samen met de Universiteit voor Humanistiek (UvH). Sinds 1998 werken de UvH en Stichting HVO samen in de post-initiële hbo-masteropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing (HL). Deze hbo-lerarenopleiding die een eerstegraadbevoegdheid voor het vak Levensbeschouwing geeft, is sinds 2010 officieel geaccrediteerd. Masterstudenten van de UvH kunnen onder bepaalde voorwaarden tijdens hun opleiding ook de eerstegraadbevoegdheid behalen. Die wordt dan verleend door Stichting HVO op basis van gevolgde studieonderdelen aan de UvH, die het equivalent zijn van HVO-studieonderdelen (onder andere een stage in het middelbaar onderwijs voor het vak levensbeschouwing) en vrijstellingen.
Deze samenwerking zorgt ervoor dat leraren op de hoogte zijn van de menselijke factor in het onderwijs en dat ze kinderen kunnen begeleiden bij het ontwikkelen van hun eigen waarden en levenshouding.
Onderzoek en Innovatie
Het Centrum voor Humanistische Vorming werkt aan innovatie en onderzoek. Zo werkt het samen met de Universiteit voor Humanistiek aan het ontwikkelen van cursussen en trainingen, zoals ScherpZinnig! en Diepzinnig!. Deze cursussen zijn gericht op het filosoferen met kinderen. De combinatie van theorie en praktijk is hierbij belangrijk. Daarnaast werkt het centrum aan het ontwikkelen van programma’s en projecten die gericht zijn op het bevorderen van de menselijke factor in het onderwijs.
Humanistisch Vormingsonderwijs in de Praktijk
De lesinhoud van HVO is gericht op het ontwikkelen van de sociale levenskunst en het stimuleren van burgerschap. Kinderen leren omgaan met zichzelf (emoties, waarden, zorgen) en met hun medemensen: familie, vriendjes en vriendinnetjes, klasgenoten. Ze leren ook omgaan met het grotere geheel van de samenleving en de (natuurlijke) wereld om zich heen. Hierbij ontdekken kinderen spelenderwijs dat zij daarbij keuzes kunnen maken en leren zij verantwoordelijkheid te nemen voor hun keuzes.
Menselijke Factor in het Onderwijs
Humanisme berust op twee pijlers: zelfvorming en menslievendheid. Het motto van het Humanistische Verbond Zelf denken en Samen leven verwijst hiernaar. In het onderwijs heeft humanistische vorming tot doel elke nieuwe generatie jonge mensen de gelegenheid te bieden dragende waarden voor zichzelf en de samenleving te onderzoeken en van binnenuit te herbeleven en bevestigen. Elke generatie opnieuw. Humanistische vorming (‘Bildung’), is daarmee te typeren als tijdloze aandacht voor de menselijke factor in het onderwijs, eigentijds afgestemd op de omstandigheden waarin nieuwe generaties opgroeien.
Conclusie
Humanistisch Vormingsonderwijs is een belangrijk onderdeel van het openbaar basisonderwijs in Nederland. Het richt zich op het ontwikkelen van een eigen waardebesef en een eigen levensovertuiging bij kinderen. Door de samenwerking tussen het Humanistisch Centrum voor Onderwijs en Opvoeding en de Universiteit voor Humanistiek wordt het onderwijs op de hoogte gehouden van de menselijke factor en wordt er op een innovatieve manier gewerkt aan het bevorderen van de menselijke factor in het onderwijs.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
