Hiëronymus van Alphen: Opvoeding en kinderboeken in de achttiende eeuw

In de achttiende eeuw veranderde de opvoeding van kinderen opnieuw. De Verlichting bracht nieuwe denkbeelden over educatie en opvoeding met zich mee, waardoor het idee van een kind als individu met eigen behoeften steeds belangrijker werd. Hierin speelt Hiëronymus van Alphen een centrale rol. Zijn werken, met name Proeve van kleine gedichten voor kinderen, werden op grote schaal gebruikt als onderdeel van het onderwijs en de opvoeding. Dit artikel bespreekt de opvoedkundige idealen van de Verlichting, de rol van Van Alphen en de invloed van zijn kindergedichten op de opvoeding van kinderen in de achttiende eeuw.

Opvoeding in de achttiende eeuw

In de achttiende eeuw was de opvoeding van kinderen sterk beïnvloed door de Verlichting. De Verlichte denkers stelden voor dat kinderen op een manier werden opgevoed die hun eigenheid respecteerde, in plaats van hen te dwingen zich aan traditionele normen en waarden te houden. Dit leidde tot nieuwe pedagogische benaderingen, waarbij het belang van het leren in vrijheid en het stimuleren van zelfstandig denken centraal stond. In Nederland was dit zichtbaar in de opvoeding van kinderen uit de gegoede stand, waarbij vooral de christelijke morele en het opbouwen van een goed burgerschap op de voorgrond stonden.

Hiëronymus van Alphen, een schrijver uit de tweede helft van de achttiende eeuw, was een van de eerste in Nederland die kindergedichten schreef die speciaal bedoeld waren voor kinderen. Zijn werk Proeve van kleine gedichten voor kinderen (1787) werd gezien als een pionier in de geschiedenis van het kinderboek. Het boek combineerde de opvoedkundige idealen van de Verlichting met een poëtische stijl die aansloot bij de belevingswereld van jonge kinderen. In tegenstelling tot veel traditionele kinderboeken, die vaak droog en onaansprekend waren, stond Van Alphen voorop met zijn aanschouwelijke en emotionele gedichten.

De invloed van de Verlichting op de opvoeding

De Verlichting bracht nieuwe denkbeelden over opvoeding en onderwijs met zich mee. In plaats van dat kinderen alleen werden opgeleid in feiten en kennis, werd er steeds meer aandacht besteed aan het ontwikkelen van karakter, morele waarden en zelfstandig denken. Dit werd ook duidelijk in de opvoeding van kinderen uit de gegoede stand, waarbij de focus lag op het leren van lezen, schrijven, rekenen, maar ook op het ontwikkelen van een goed menselijk gedrag.

In het werk van Van Alphen komt dit duidelijk tot uitdrukking. Zijn gedichten tonen kinderen in een veilig, besloten universum, waarin ze leren omgaan met emoties, liefde, morele keuzes en het begrijpen van de wereld om hen heen. In zijn gedicht De zon wordt bijvoorbeeld de natuur beschreven als iets dat kinderen kan inspireren en hen leren om te denken over het groter wordende geheim van het bestaan. Hierin ligt een diepe morele en filosofische ondertoon, die de Verlichte denkers van de achttiende eeuw in hun denken beïnvloedde.

De rol van Van Alphen in de kinderopvoeding

Hiëronymus van Alphen was niet alleen een schrijver, maar ook een pionier in de opvoeding van kinderen. Zijn gedichten werden niet alleen als leesmateriaal gebruikt, maar ook als middel om kinderen te stimuleren om te denken over hun eigen gedrag, emoties en het verschijnsel van het leven. In zijn gedichten wordt het kind vaak op een positieve manier aangesproken, alsof het een vriend is die op een verantwoorde manier wordt geïnspireerd.

In het werk van Van Alphen is de christelijke moreal nooit ver weg. Hij combineerde de Verlichte idealen met een christelijke visie op de wereld, wat leidde tot een vorm van opvoeding die zowel intellectueel als moreel waarde had. Zijn gedichten worden vaak gekenmerkt door een eenvoudige, gemoedelijke toon, waardoor ze goed bereikbaar zijn voor jonge kinderen. Dit maakte zijn werk populair in de opvoeding van de achttiende eeuw.

Het kinderboek als onderdeel van de opvoeding

In de achttiende eeuw was het kinderboek nog een nieuw verschijnsel. Tot dan toe had kinderen meestal te maken met volwassen literatuur, zoals fabels, reisverhalen of religieuze teksten. Van Alphen was de eerste in Nederland die kindergedichten schreef die speciaal bedoeld waren voor jonge kinderen. Zijn werk, Proeve van kleine gedichten voor kinderen, bevatte elf gedichten die hij had bewerkt uit Duitse werken van C.F. Weisse en G.W. Burmann. Deze gedichten werden door Van Alphen op een manier aangepast, zodat ze aansloegen bij de belevingswereld van kinderen.

Deze gedichten werden gebruikt als onderdeel van het onderwijs in de klas, maar ook in de thuiskring. Ze werden vaak als prijsboeken gegeven aan kinderen die goed werk leverden, wat aantoont dat ze een belangrijk onderdeel waren van de opvoeding. Ook in particuliere scholen, zoals de Philantropinum te Dessau, werden dergelijke werken gebruikt als onderdeel van het onderwijs. In Nederland had Van Alphen’s werk een grote invloed op de opvoeding van kinderen, vooral in de gegoede stand.

De invloed van de opvoedkundige idealen van de Verlichting

De Verlichte pedagogie legde de nadruk op het leren in vrijheid, het stimuleren van zelfstandig denken en het ontwikkelen van karakter. Dit was een belangrijk verschil met de traditionele opvoeding, waarin kinderen vaak werden opgeleid in een strikte omgeving met veel dwang. In de Verlichte opvoeding werd het kind gezien als een individu dat zijn eigen ontwikkeling moest meemaken, met behulp van een vriendelijke, maar weloverwogen begeleiding.

Van Alphen’s gedichten tonen dit duidelijk. In zijn gedichten wordt het kind vaak als vriend aangesproken, wat aantoont dat de opvoeding van de Verlichting een vriendelijke, open houding had. De kinderen leren om te denken over de wereld om hen heen, maar ook over hun eigen gedrag. Dit leidde tot een opvoeding die zowel intellectueel als moreel waarde had.

De rol van de ouder in de opvoeding

In de achttiende eeuw werd de rol van de ouder in de opvoeding steeds belangrijker. De Verlichte denkers stelden voor dat ouders niet alleen verantwoordelijk waren voor het leren van hun kinderen, maar ook voor het ontwikkelen van hun karakter. Dit leidde tot een nieuwe visie op de ouder-babyrelatie, waarin de ouder een vriend was die het kind op een positieve manier kon stimuleren.

In Van Alphen’s gedichten komt dit duidelijk tot uitdrukking. De ouder wordt vaak aangesproken als een vriend, die het kind helpt bij het leren en het ontwikkelen van een goed menselijk gedrag. In zijn gedicht De zon wordt bijvoorbeeld de ouder aangesproken als iemand die het kind helpt om de wereld om hen heen te begrijpen. Dit toont aan dat de opvoeding van de Verlichting niet alleen gericht was op het leren van kennis, maar ook op het ontwikkelen van een goed menselijk gedrag.

De invloed van Van Alphen op de Nederlandse literatuur

Hiëronymus van Alphen was niet alleen een pionier in de opvoeding van kinderen, maar ook een belangrijke figuur in de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Zijn werk, Proeve van kleine gedichten voor kinderen, werd gezien als een van de eerste echte kinderboeken in de Nederlandse taal. Het bevatte een unieke combinatie van poëzie, morele waarden en een vriendelijke stijl, waardoor het geschikt was voor jonge kinderen.

Van Alphen’s gedichten werden gebruikt als onderdeel van het onderwijs in de klas, maar ook in de thuiskring. Ze werden vaak als prijsboeken gegeven aan kinderen die goed werk leverden, wat aantoont dat ze een belangrijk onderdeel waren van de opvoeding. Ook in particuliere scholen, zoals de Philantropinum te Dessau, werden dergelijke werken gebruikt als onderdeel van het onderwijs. In Nederland had Van Alphen’s werk een grote invloed op de opvoeding van kinderen, vooral in de gegoede stand.

Conclusie

Hiëronymus van Alphen was een centrale figuur in de opvoeding van kinderen in de achttiende eeuw. Zijn werk, Proeve van kleine gedichten voor kinderen, was een pionier in de geschiedenis van het kinderboek en had een grote invloed op de opvoeding van kinderen in Nederland. Zijn gedichten combineerden de opvoedkundige idealen van de Verlichting met een vriendelijke, aanschouwelijke stijl, waardoor ze geschikt waren voor jonge kinderen. De Verlichte pedagogie, waarin het kind als individu werd gezien, speelde een belangrijke rol in de opvoeding van de achttiende eeuw. Van Alphen’s werk toonde aan dat kinderen op een positieve manier konden worden begeleid, zowel intellectueel als moreel. Zijn gedichten werden gebruikt als onderdeel van het onderwijs in de klas, maar ook in de thuiskring, en bleven lang in gebruik.

Bronnen

1. https://www.dbnl.org/tekst/alph002klei0101/alph002klei0101_0073.php
2. https://www.dbnl.org/tekst/alph002klei0101/alph002klei0101_0082.php
3. https://collecties.kb.nl/nederlandse-poezie/historische-dichters/hieronymus-van-alphen-1746-1803/de-kleine-deugdhelden
4. https://maken.wikiwijs.nl/165795/Alphen_Hironymusvan_Alphen
5. https://schooltv.nl/video-item/opvoeding-in-de-achttiende-eeuw-opvoeding-en-verlichting
6. https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-proeve-van-kleine-gedigten-voor-kinderen-door-hieronymus-van-alphen-43796