Gender en opvoeding: Wat ouders en verzorgers moeten weten

In de hedendaagse maatschappij is de vraag naar gender en opvoeding steeds belangrijker geworden. De rol van ouders, opvoeders en onderwijskrachten is daarbij cruciaal om kinderen te ondersteunen in hun ontwikkeling van genderidentiteit en genderexpressie. In dit artikel worden de kernprincipes van genderinclusief en genderneutraal opvoeden behandeld, aangevuld met praktische tips en aanbevelingen uit betrouwbare bronnen. De informatie is gebaseerd op de gegevens uit de bronnen die in de bronnenlijst zijn opgenomen.

Ontwikkeling van genderidentiteit bij kinderen

De genderidentiteit van kinderen ontwikkelt zich gedurende hun leven, net als hun seksuele ontwikkeling. Vanaf het eerste levensjaar leren kinderen onderscheid te maken tussen verschillende genders. Ze leren dat mensen en voorwerpen gelabeld kunnen worden als vrouwelijk of mannelijk. Vanaf ongeveer 2 jaar beginnen kinderen zich te gedragen naar de verwachtingen die volgens de maatschappij bij hun geslacht horen. Ze leren dat bepaalde eigenschappen en gedragingen bij een bepaald geslacht horen.

Bij kinderen van 6 tot 10 jaar is het meestal zo dat ze het liefst met kinderen van het eigen geslacht spelen en zich gedragen zoals ze denken dat een jongen of meisje zich 'hoort' te gedragen. Dit wordt ook wel genderstereotiep gedrag genoemd. Vanaf 9 of 10 jaar beginnen kinderen nog meer het sociale aspect van gender te snappen. Ze leren dat kinderen zich anders kunnen gedragen dan wat vanuit de maatschappij wordt verwacht van het zijn van een meisje of een jongen.

Genderneutraal opvoeden: Wat betekent dat?

Genderneutraal opvoeden houdt in dat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen jongens en meisjes. Dit betekent dat een jongen bijvoorbeeld in een rok kan lopen en een meisje stekelhaar kan hebben. Het gaat er niet om alle mannelijkheid of vrouwelijkheid uit te sluiten, maar juist om kinderen van beide aspecten iets mee te geven. Ze ermee in aanraking brengen. Een kind leert zo de wereld te ontdekken, met alle mogelijkheden die er zijn. En ontdekt de eigen identiteit doordat het zichzelf mag en kan zijn.

Een van de kernpunten van genderneutraal opvoeden is het vermijden van stereotypering. Door te focussen op het geslacht ligt er ongemerkt al een heleboel vast. Met een genderneutrale opvoeding wordt eigenlijk aangegeven dat àlle keuzes van je kind goed zijn, niet de één beter dan de ander. Ouders die hun kinderen genderneutraal opvoeden laten hen dus volledig vrij in hun keuzes voor speelgoed, kleding of toekomstdromen. Zij maken daarbij geen onderscheid tussen de seksen.

Invloed van de omgeving op genderidentiteit

De verschillen tussen mannen en vrouwen, en welk gedrag je daarbij hoort te tonen, worden voor een groot deel door de omgeving ingegeven. Even generaliserend: we geven een meisje eerder een pop voor haar verjaardag dan een auto, en bij een jongen net andersom. Tegen een meisje zeggen we: ‘wat zie je er mooi uit’, tegen een jongen eerder: ‘wat zie je er stoer uit’. In een genderneutrale opvoeding gaat men ervan uit dat je hiermee kinderen beperkt in het ontwikkelen van eigen voorkeuren en een eigen persoonlijkheid. Door te focussen op het geslacht ligt er ongemerkt al een heleboel vast.

Stereotype genderrollen vermijden

Om stereotype genderrollen in de opvoeding te vermijden, is het belangrijk dat ouders en opvoeders bewust zijn van hun eigen vooroordelen. Kijk naar je eigen opvattingen en mening over genderrollen en zorg ervoor dat je open staat voor diversiteit en gelijkheid. Let hier ook op wanneer je praat tegen je kind, maar ook in je doen en laten: kinderen leren vaak meer van wat ze zien, dan van wat ze horen.

Een aantal tips om stereotype genderrollen te vermijden zijn:

• Wees je bewust van je taalgebruik. Verbind complimenten niet aan het geslacht van je kind: een dochter kan net zo goed stoer zijn en een zoon kan net zo goed lief zijn.
• Laat je kind kiezen met welk speelgoed het wil spelen. Geef je kind het gevoel dat het oké is als het zich niet gedraagt naar de gendernormen van de maatschappij.
• Wees open voor gesprekken met je kind. Stel vragen en luister naar de mening van je kind over genderrollen. Vragen van je kind kun je eerlijk en op een duidelijke manier beantwoorden.

Genderinclusief opvoeden

Genderinclusief opvoeden betekent dat je je kind ondersteunt in zijn of haar eigen genderidentiteit en genderexpressie. Het gaat erom dat je kind zich mag ontwikkelen op basis van zijn of haar eigen voorkeuren en autonomie. Hierbij is het belangrijk dat je kind geen opgelegde verwachtingen krijgt, maar juist de ruimte krijgt om zichzelf te ontdekken.

Een van de kernpunten van genderinclusief opvoeden is het opbouwen van een veilige omgeving waarin kinderen zich vrij en veilig kunnen ontwikkelen. Dit kan je kind namelijk helpen zich helemaal vrij en veilig te ontwikkelen tot de persoon die het is. De discussie rondom genderneutraal opvoeden laaide enkele jaren geleden op, na het uitbrengen van de decembercatalogus van een speelgoedfabrikant. Op de afbeeldingen waarop speelgoed werd aangeprezen, waren jongens te zien die speelden met typisch jongensspeelgoed; gereedschap en tractoren, en meisjes die speelden met typisch meisjesspeelgoed; roze strijkijzers en poppen.

Geslacht en genderidentiteit

Het verschil tussen geslacht en gender is belangrijk om te begrijpen. Het geslacht van een baby wordt direct na de geboorte bepaald op basis van hoe het lichaam eruitziet. Genderidentiteit gaat erover of iemand zich man, vrouw of iets anders voelt. Meestal is de genderidentiteit hetzelfde als het geslacht, maar dat is niet altijd zo. Het kan dus dat een kind het lichaam heeft van een jongen, maar zich geen jongen voelt. Kinderen bij wie dit zo is, geven dit soms al heel jong aan.

Genderexpressie

Kinderen kunnen zich soms minder jongensachtig of meisjesachtig gedragen. Bijvoorbeeld in hun kleding, in de manier van lopen of de manier van praten. Dit gedrag noem je genderexpressie. Genderexpressie zegt niets over of je op jongens of meisjes valt of over het gevoel dat je liever een ander geslacht zou willen hebben. Voor de ontwikkeling is het prettig als je kind zich mag laten zien op de manier die bij je kind past. Ook als dit een andere manier is dan die van leeftijdsgenoten.

Ondersteuning voor kinderen met genderidentiteitsproblemen

Als je merkt dat je kind moeite heeft met zijn of haar genderidentiteit, is het belangrijk om ondersteuning te zoeken. Er zijn verschillende organisaties en bronnen die helpen bij het ondersteunend omgaan met genderidentiteitsproblemen. Bijvoorbeeld het Transgender Infopunt Nederland, via infopunt [at] transvisie.nl (infopunt[at]transvisie[dot]nl) of (085) 130 38 46. Transvisie is een belangenorganisatie waar je terecht kunt voor individuele gesprekken, voorlichting en informatie.

Opleiding en ondersteuning voor ouders

Ouders en opvoeders hebben vaak behoefte aan opleiding en ondersteuning bij het omgaan met genderidentiteitsvragen. Er zijn workshops, lezingen en boeken beschikbaar die helpen bij het begrijpen van de rol van gender in de ontwikkeling en opvoeding van je kind. Bijvoorbeeld het boek: Sexing the body van Anne Fausto Sterling. Ook zijn er boekjes op de markt waarmee je gender en identiteit al met heel jonge kinderen bespreekbaar maakt, en op een speelse manier kennis laat maken met ‘anderszijn’ en waardering van anderen.

Samenvatting

In de hedendaagse maatschappij is de vraag naar gender en opvoeding steeds belangrijker geworden. De rol van ouders, opvoeders en onderwijskrachten is daarbij cruciaal om kinderen te ondersteunen in hun ontwikkeling van genderidentiteit en genderexpressie. Genderneutraal en genderinclusief opvoeden is belangrijk om kinderen te laten ontwikkelen op basis van hun eigen voorkeuren en autonomie. Stereotype genderrollen vermijden is een kernpunt in de opvoeding van kinderen. Er zijn verschillende bronnen en organisaties die helpen bij het omgaan met genderidentiteitsvragen. Ondersteuning en opleiding voor ouders en opvoeders zijn daarbij belangrijk.

Bronnen

1. Gender en opvoeding – NJI
2. Genderinclusief opvoeden – Movisie
3. Genderneutraal opvoeden – Partou
4. Genderbewust opvoeden – Kiind
5. Onderwijs en opvoeding – RU
6. Genderidentiteit en transgender – Jeugdengezin Utrecht
7. Seksualiteit en gender – NJI
8. Voorouders en opvoeding – Ingles
9. Stereotype genderrollen vermijden – JMouders