Formatief beoordelen in de lichamelijke opvoeding: Wat betekent dat voor leerlingen?

In de lichamelijke opvoeding (LO) is het beoordelen van leerlingen een onderwerp dat al jaren ter discussie staat. De vraag hoe je leerlingen het best kunt beoordelen, en of het geven van cijfers daarbij helpt of juist hinderelijk is, is centraal in het debat over formatief handelen. In dit artikel worden de kernpunten van formatief beoordelen in de lichamelijke opvoeding belicht, met aandacht voor de invloed op leerlingenmotivatie, competentiegevoel en leerproces. De informatie is gebaseerd op onderzoeken, praktijkervaringen en wetenschappelijke inzichten die in de bronnen zijn terug te vinden.

Wat is formatief handelen?

Formatief handelen verwijst naar een vorm van beoordelen waarbij leerkrachten continu inzicht krijgen in het leerproces van leerlingen. Het doel is om leerlingen te helpen zich te ontwikkelen, in plaats van ze te beoordelen op basis van eindresultaten. Dit gebeurt door doelen te stellen, feedback te geven die gericht is op groei, en leerlingen te laten weten waar ze staan in hun leerproces. In tegenstelling tot summatieve evaluatie, die vaak eindcijfers oplevert, is formatief handelen gericht op het verbeteren van leerprestaties.

In de context van lichamelijke opvoeding is formatief handelen van groot belang, omdat leerlingen zich hierin vaak verschillend ontwikkelen. De opbouw van lichamelijke vaardigheden is niet lineair, en sommige leerlingen kunnen sneller groeien dan anderen. Formatief handelen helpt hierbij om leerlingen te stimuleren en hun eigen ontwikkeling zichtbaar te maken.

Het effect van cijfers op leerlingenmotivatie

Een van de centrale discussies in de lichamelijke opvoeding is het geven van cijfers. Er zijn onderzoeken geweest die aantonen dat leerlingen in lessen waar cijfers worden gegeven, vaker het gevoel hebben dat ze mee moeten doen dan in lessen zonder cijfers. Daarnaast wordt er meer druk ervaren in dergelijke lessen. Daarentegen worden lessen waarin geen cijfers worden gegeven vaak als plezieriger en nuttiger ervaren.

In een studie is gebleken dat leerlingen die in lessen zonder cijfers leren, vaker deelnemen en zich beter voelen in hun eigen niveau. Toch is dit niet altijd het geval. In een andere studie, met een andere dataset en leerlingen, werden deze verschillen niet teruggevonden. Dit suggereert dat het geven van cijfers niet per se demotiverend is, maar het hangt ook af van de context en de manier waarop het wordt toegepast.

Formatief handelen en het bevorderen van competentie

Een belangrijk aspect van formatief handelen is het bevorderen van het gevoel van competentie bij leerlingen. Dat is een van de drie basisbehoeften volgens de zelfdeterminatieteorie, namelijk de behoefte aan competentie, autonomie en verbondenheid. Formatief handelen helpt leerlingen om hun eigen niveau in te schatten en te ontwikkelen, in plaats van te concurreren met klasgenoten of zich te richten op een bepaalde norm.

Door doelen te stellen en op groei gerichte feedback te geven, werkt formatief handelen positief op het gevoel van competentie, autonomie en verbondenheid. Dit maakt het mogelijk dat leerlingen zich beter kunnen ontwikkelen en zich beter kunnen inleven in het leerproces. In de praktijk betekent dit dat leerkrachten niet alleen feedback geven, maar ook de kans bieden om te reflecteren op hun eigen leerproces.

De rol van feedback in het leerproces

Feedback is een essentieel onderdeel van formatief handelen. De kwaliteit van feedback bepaalt mede of leerlingen zich kunnen ontwikkelen. Feedback moet gericht zijn op groei, in plaats van op cijfers of prestaties. Daarnaast moet feedback duidelijk zijn en gericht op het leerproces van de leerling.

In de praktijk betekent dit dat leerkrachten bijvoorbeeld kunnen kijken naar de voortgang van leerlingen in verschillende bewegingsvaardigheden en hierover gesprekken voeren. Door dit te doen, ontstaat er ruimte voor reflectie en zelfontwikkeling. Ook helpt het om leerlingen te leren omgaan met fouten en om zich te richten op hun eigen ontwikkeling.

Het invloed van formatief handelen op de klascultuur

Formatief handelen heeft ook invloed op de klascultuur. Leerkrachten die formatief handelen, zorgen voor een leeromgeving waarin leerlingen zich veilig voelen om fouten te maken en te leren van hun eigen ervaringen. Dit draagt bij aan een positieve sfeer in de klas, waarin leerlingen zich beter kunnen ontwikkelen.

Daarnaast helpt formatief handelen bij het versterken van de autonomie van leerlingen. Leerlingen leren hun eigen leerproces te beheren en verantwoordelijkheid te nemen voor hun ontwikkeling. Dit is belangrijk in de lichamelijke opvoeding, waarin leerlingen vaak verschillende vaardigheden ontwikkelen en hun eigen niveau kunnen bepalen.

De rol van formatief evalueren in de praktijk

In de praktijk van lichamelijke opvoeding is het toepassen van formatief evalueren niet altijd eenvoudig. De leerkracht moet zowel de leerlingen als het lesmateriaal goed kunnen beoordelen. Daarnaast is het belangrijk om het leerproces van de leerling in kaart te brengen en dit te gebruiken om het onderwijs te optimaliseren.

Een mogelijke manier om dit te realiseren, is door gebruik te maken van digitale systemen voor het volgen van leerprestaties. Deze systemen helpen bij het inzicht krijgen in het leerproces van leerlingen en het bepalen van de juiste ondersteuning. In de bronnen is aangegeven dat er al meerdere digitale instrumenten beschikbaar zijn die kunnen bijdragen aan het formatief evalueren.

Samenwerking tussen leerkracht en leerling

Een van de belangrijkste aspecten van formatief handelen is de samenwerking tussen leerkracht en leerling. Leerkrachten moeten hun leerlingen helpen om hun eigen leerproces te begrijpen en te bepalen. Dit gebeurt door open communicatie aan te gaan, doelen te stellen en feedback te geven die gericht is op groei.

In de praktijk kan dit betekenen dat leerkrachten bijvoorbeeld gesprekken voeren met leerlingen over hun eigen ontwikkeling. Ook kan het handelen van leerkrachten gericht zijn op het aanbieden van uitdagingen en het stimuleren van zelfstandigheid. Dit helpt leerlingen om hun eigen leerproces te leren beheren.

De invloed van formatief handelen op de leerprestaties

Er zijn onderzoeken geweest die aantonen dat formatief handelen de leerprestaties van leerlingen kan verbeteren. Dit komt doordat leerlingen zich beter kunnen ontwikkelen en hun eigen leerproces kunnen beheren. Daarnaast wordt er meer aandacht besteed aan de individuele ontwikkeling van leerlingen, in plaats van aan eindcijfers.

In de praktijk is het geval dat leerlingen die in een formatieve omgeving leren, vaker hun eigen niveau kunnen bepalen en beter kunnen omgaan met hun ontwikkeling. Dit kan leiden tot een betere motivatie en een groter gevoel van competentie. Daarnaast wordt het leerproces van leerlingen duidelijker zichtbaar gemaakt, wat helpt bij het bepalen van de juiste ondersteuning.

Conclusie

Formatief handelen is een belangrijk onderdeel van de lichamelijke opvoeding. Het helpt leerkrachten om leerlingen te stimuleren en hun eigen ontwikkeling te bepalen. Door doelen te stellen, feedback te geven en het leerproces van leerlingen in kaart te brengen, kan formatief handelen bijdragen aan een betere motivatie en een beter gevoel van competentie. Daarnaast heeft het ook invloed op de klascultuur en de samenwerking tussen leerkracht en leerling.

De kwestie van het geven van cijfers blijft een onderwerp van discussie, maar het blijkt dat formatief handelen een positieve invloed heeft op de leerprestaties en het gevoel van competentie van leerlingen. In de toekomst is het belangrijk om formatief evalueren verder te ontwikkelen en te combineren met digitale instrumenten, zodat leerkrachten beter kunnen omgaan met de verschillen in het leerproces van leerlingen.

Bronnen

1. Onderwijscommunity
2. Toetsrevolutie
3. HBO-kennisbank
4. SLO
5. Onderwijskennis