Hoe met je puber omgaan: een gids voor ouders
juli 6, 2025
Traumasensitief opvoeden is een belangrijk concept binnen het onderwijs en de jeugdopvang, waarbij aandacht wordt besteed aan de impact van ingrijpende jeugdervaringen (ACE’s) op het gedrag, leren en welzijn van kinderen. Dit concept is ontstaan uit onderzoek naar de gevolgen van trauma en de manier waarop kinderen hiermee omgaan. In Nederland en internationaal wordt steeds meer aandacht besteed aan traumasensitief werken, zodat kinderen zich veilig, begrepen en ondersteund voelen.
Wat is traumasensitief opvoeden?
Traumasensitief opvoeden is een werkwijze waarin leerkrachten en andere onderwijsprofessionals bewust rekening houden met de impact van ingrijpende jeugdervaringen (ACE’s) op het gedrag, leren en welzijn van leerlingen. De traumasensitieve school biedt een voorspelbare, veilige en ondersteunende omgeving waarin kinderen zich gezien, gehoord en begrepen voelen. De leerkracht is daarbij de sleutel: door hun houding, gedrag en interactie dragen zij bij aan relationele veiligheid en stressregulatie.
In plaats van te vragen “Wat is er mis met dit kind?”, kijkt de traumasensitieve leerkracht met een “traumabril” naar het gedrag van kinderen. Ze stelt zich de vraag: “Wat is dit kind mogelijk overkomen, en wat heeft het nodig om tot leren te komen?” Het doel is niet om trauma te behandelen, maar om een schoolklimaat te creëren waarin alle leerlingen, en zeker leerlingen met trauma, zich veilig en competent voelen en tot leren kunnen komen.
De impact van ingrijpende jeugdervaringen (ACE’s)
Veel kinderen maken in hun jeugd één of meerdere ingrijpende gebeurtenissen mee, ook wel ACE’s genoemd: Adverse Childhood Experiences (Felitti et al., 1998, 2010). Zulke ervaringen – zoals mishandeling, verwaarlozing, seksueel misbruik of opgroeien in onveilige situaties – kunnen leiden tot trauma. In het regulier basisonderwijs heeft maar liefst 45% van de leerlingen in groep 7 en 8 minstens één ACE meegemaakt (Vink et al., 2016). In het speciaal (basis)onderwijs is dat aantal nog veel hoger: onderzoek toont aan dat tot wel 99% van de leerlingen in het (s)bo te maken heeft gehad met meerdere ACE’s (Wassink, Offerman et al., 2021).
Inzichten uit de neuropsychologie en neurobiologie laten zien dat vroegkinderlijk trauma of ontwikkelingstrauma grote invloed heeft op de ontwikkeling van kinderen. ACE’s kunnen leiden tot uiteenlopende problemen, zoals regulatieproblemen, gedragsproblemen, leer- en ontwikkelingsproblemen, sociale problemen, gezondheidsrisicogedrag en psychische en lichamelijke klachten (Garrido et al., 2018; Schäfer et al., 2022; Mercera et al., 2024; Swedo, 2024). Kinderen met trauma of een geschiedenis van ACE’s hebben daardoor vaak minder kans op schoolsucces (Crouch, 2019; Webster, 2022).
De rol van de leerkracht in traumasensitief opvoeden
De leerkracht speelt een cruciale rol bij het omgaan met kinderen die trauma meemaken. Ze is geen psycholoog of therapeut, maar ze kan wel kijken door een “traumabril” en actief bijdragen aan het gevoel van veiligheid en de mogelijkheden voor zelfregulatie en sociaal gedrag. Door te praten over ingrijpende jeugdervaringen (ACE’s) haal je het onderwerp uit de taboesfeer. Je verlaagt de drempel op disclosure (onthulling). Je geeft kinderen de boodschap:
Het is niet jouw schuld
Het mag niet gebeuren
Je bent niet de enige
Deze erkenning vergroot veerkracht en kan de eerste stap zijn richting herstel.
Soorten trauma en hun effect
Trauma kent verschillende vormen. Elk type heeft een ander effect op het brein en gedrag van kinderen:
- Enkelvoudig trauma: Een eenmalige, kortdurende ingrijpende gebeurtenis, zoals een ongeluk of medische ingreep.
- Chronisch trauma: Bij chronisch trauma ervaart een kind langdurig of herhaaldelijk traumatische situaties, zoals structurele verwaarlozing, misbruik of mishandeling.
- Vroegkinderlijk trauma of ontwikkelingstrauma: Als traumatisering plaatsvindt in de eerste levensjaren – van zwangerschap tot ongeveer vijf jaar – spreken we van vroegkinderlijk trauma. De impact is vaak diepgaand, met mogelijke gevolgen voor de hersenontwikkeling, relaties, leervermogen en latere mentale én fysieke gezondheid.
De term schooltrauma werd in 2018 door Anton Horeweg als eerste in Nederland geïntroduceerd. Sommige kinderen raken niet getraumatiseerd door oorlog of mishandeling, maar door het schoolsysteem zelf. Denk bijvoorbeeld aan leerlingen die langdurig niet worden gezien of begrepen: hoogbegaafde kinderen zonder passend didactisch aanbod, leerlingen met overprikkeling of leerproblemen die niet erkend worden.
Veiligheid, relatie en competentie
Traumasensitief onderwijs richt zich op het vervullen van de basisbehoeften aan veiligheid, relatie en competentie. Veiligheid is cruciaal voor kinderen die met trauma omgaan. Ze moeten zich veilig en begrepen voelen. Relatie speelt een grote rol bij het opbouwen van vertrouwen en veiligheid. Competentie betekent dat kinderen zichzelf en anderen kunnen vertrouwen.
Een klein stukje over de rol van een traumasensitieve leerkracht vind je als je op de videostill uit de E-learning Traumasensitief lesgeven van Augeo Foundation klikt. Kort gezegd kunnen kinderen problemen ontwikkelen op het gebied van emotieregulatie. Ook werken hun executieve functies vaak minder goed. Zo hebben ze een slechter werkgeheugen en moeite om de aandacht bij het werk te houden. Het leren is lastiger en ook omgaan met anderen is vaak lastig. Op school kan het gedrag van deze kinderen leiden tot het idee dat men te maken heeft met kinderen die ADHD of ODD hebben.
De Window of Tolerance (in het Nederlands: venster van verduren) is een goed model om te begrijpen wat stress met mensen doet — en vooral met kinderen. Het model onderscheidt drie soorten stress:
- Positieve stress: kortdurende stress die motiveert en tot betere prestaties leidt.
- Euforische stress: gematigde stress die helpt bij het leren en het ontwikkelen van vaardigheden.
- Hyperstress: te veel stress die leidt tot overbelasting en verlies van controle.
Ondersteuning voor leerkrachten
Er zijn verschillende trainingen en opleidingen beschikbaar voor leerkrachten en andere onderwijsprofessionals. Deze trainingen helpen bij het begrijpen van de impact van trauma op kinderen en het omgaan met moeilijk gedrag. Een voorbeeld is de training “Traumasensitief onderwijs” van Jeugdformaat, waarin leerkrachten leren omgaan met kinderen die trauma meemaken. De training bevat praktische tips en strategieën om te werken aan een veilige en ondersteunende klas.
Een ander voorbeeld is de training “Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen” van TIMM Consultancy. Hierin wordt uitgelegd hoe leerkrachten kunnen werken aan de veiligheid en competentie van kinderen. De training bevat ook informatie over de invloed van trauma op het brein en gedrag, en hoe je daar traumasensitief op kunt reageren in de klas.
Veerkracht en het ontwikkelen van hulpbronnen
Veerkracht is het vermogen om met tegenslagen om te gaan. Het ontwikkelt zich in contact met anderen, en is dus geen vaste eigenschap, maar iets wat je kunt versterken. Op school kun je actief bijdragen aan het ontwikkelen of herstellen van veerkracht. Dit doe je onder meer door:
- kinderen te leren omgaan met matige stress,
- hen in contact te brengen met steunende klasgenoten,
- en ze bewust te maken van hun eigen hulpbronnen.
Veerkracht ontwikkelen helpt ook bij het leren!
Opleidingen en trainingen
Er zijn meerdere opleidingen en trainingen beschikbaar voor leerkrachten en andere onderwijsprofessionals. Deze trainingen helpen bij het begrijpen van de impact van trauma op kinderen en het omgaan met moeilijk gedrag. Een voorbeeld is de training “Traumasensitief onderwijs” van Jeugdformaat, waarin leerkrachten leren omgaan met kinderen die trauma meemaken. De training bevat praktische tips en strategieën om te werken aan een veilige en ondersteunende klas.
Een ander voorbeeld is de training “Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen” van TIMM Consultancy. Hierin wordt uitgelegd hoe leerkrachten kunnen werken aan de veiligheid en competentie van kinderen. De training bevat ook informatie over de invloed van trauma op het brein en gedrag, en hoe je daar traumasensitief op kunt reageren in de klas.
Conclusie
Traumasensitief opvoeden is een belangrijk concept binnen het onderwijs en de jeugdopvang, waarbij aandacht wordt besteed aan de impact van ingrijpende jeugdervaringen (ACE’s) op het gedrag, leren en welzijn van kinderen. De leerkracht speelt een cruciale rol bij het omgaan met kinderen die trauma meemaken. Ze is geen psycholoog of therapeut, maar ze kan wel kijken door een “traumabril” en actief bijdragen aan het gevoel van veiligheid en de mogelijkheden voor zelfregulatie en sociaal gedrag. Door te praten over ingrijpende jeugdervaringen (ACE’s) haal je het onderwerp uit de taboesfeer. Je verlaagt de drempel op disclosure (onthulling). Je geeft kinderen de boodschap:
Het is niet jouw schuld
Het mag niet gebeuren
Je bent niet de enige
Deze erkenning vergroot veerkracht en kan de eerste stap zijn richting herstel.
Vorige week een nieuwe gevel bij de BSO gekregen. Nieuwe kozijnen, nieuw glas en deur.
