Traumasensitief werken in de jeugdopvang: een handleiding voor professionals

In de jeugdopvang is het belangrijk om rekening te houden met de impact van trauma’s op het gedrag en de ontwikkeling van kinderen. Traumasensitief werken betekent dat je inzicht hebt in de gevolgen van trauma’s en weet hoe je hier mee om kunt gaan. Dit artikel bespreekt de kernpunten van traumasensitief werken, inclusief praktische tips, ondersteuning voor professionals en de invloed van trauma’s op de ouder-kindrelatie.

Inleiding

Traumasensitief werken is een essentieel onderdeel van de jeugdopvang. Veel kinderen hebben te maken met ongunstige ervaringen in hun jeugd, zoals mishandeling, verwaarlozing of het verlies van een ouder. Deze ervaringen kunnen leiden tot mentale en fysieke gezondheidsproblemen op latere leeftijd. In dit artikel bespreken we hoe je als professional met deze situaties omgaat, en hoe je de veiligheid en veerkracht van kinderen en ouders kunt versterken.

Wat is trauma?

Een trauma is een ongunstige ervaring die een kind kan beïnvloeden. Dit kan bijvoorbeeld mishandeling, verwaarlozing, seksueel misbruik of het verlies van een ouder zijn. Volgens Felliti en collega’s (1998) is er een verband tussen het meemaken van twee of meer ongunstige ervaringen in de kindertijd en het doormaken van fysieke en mentale gezondheidsproblemen op latere leeftijd. Mensen die vier dergelijke ervaringen meemaken, hebben een vier- tot twaalfvoudig verhoogd risico op zelf een alcohol- of drugsverslaving, depressie en suïcidale neigingen.

Traumasensitief werken: wat betekent dat?

Traumasensitief werken houdt in dat je inzicht hebt in de gevolgen van trauma’s op de ontwikkeling en het gedrag van kinderen en ouders. Je kijkt met de ‘traumabril’ naar afwijkend gedrag en bijzondere relaties. Je leert hoe je stress in acute situaties kunt verlagen, hoe je veerkracht kunt versterken en hoe jij als professional een verschil maakt. We staan ook stil bij jouw eigen sensitiviteit: wat raakt jou in het contact? En hoe kun je die gevoeligheid juist inzetten om traumasensitief te werken?

Wat zijn de effecten van trauma op de ontwikkeling van kinderen?

Trauma kan leiden tot verschillende problemen bij kinderen. Bijvoorbeeld, kinderen die veel huilen, kunnen stress veroorzaken bij hun ouders. Bij 85% van de kinderen die veel huilen, neemt het huilen in de derde maand af. Wanneer het huilen door de ouders als excessief wordt ervaren, kan dat negatief uitwerken op de ouder-kind relatie, bijvoorbeeld doordat ouders zich (teveel) terugtrekken uit de interactie met hun kind, of juist ongewenst gedrag laten zien, zoals hardhandig vastpakken.

Kinderen die last hebben van een autistische stoornis of een verstandelijke beperking, hebben vaak moeilijkheden met het afgeven van signalen, waardoor het voor ouders lastiger is om sensitief te reageren en positieve, wederkerige interacties te hebben.

Hoe werkt traumasensitief werken in de praktijk?

In de training Traumasensitief werken leer je wat psychotrauma betekent voor kinderen en jongeren. Je krijgt inzicht in de oorzaken, signalen en de impact op het brein. We laten zien hoe je trauma bespreekbaar maakt – op een manier die veilig en helpend is voor het kind én zijn ouders. Je leert hoe je stress in acute situaties kunt verlagen, hoe je veerkracht kunt versterken en hoe jij als professional een verschil maakt.

Ondersteuning voor professionals

Als je als professional met trauma’s omgaat, is het belangrijk om je eigen gevoelens en sensibiliteit te leren omgaan. De training Traumasensitief werken helpt je hierin. Je leert hoe je met je eigen sensitiviteit om te gaan en deze te gebruiken om traumasensitief te werken. Daarnaast is het belangrijk om je eigen gevoelens te leren beheren, zodat je beter kunt omgaan met stress en frustratie.

Invloed van trauma op de ouder-kindrelatie

Een verstoord verloop van de ouder-kindrelatie kan leiden tot problemen bij het kind. Bijvoorbeeld, bij adolescenten kan een verstoorde ouder-kindrelatie vaak samen met internaliserend en externaliserend probleemgedrag. Het is belangrijk om bij kinderen met probleemgedrag altijd ook aandacht te geven aan de ouder-kindrelatie. Bij kinderen die na hun eerste verjaardag zijn geadopteerd, of die opgroeien in een pleeggezin, leefgroep of tehuis, komen verstoorde ouder-kindrelaties vaker voor.

Ouders met een trauma

Ouders die zelf een trauma hebben meegemaakt, kunnen last hebben van onverwerkte ervaringen. Dit kan leiden tot onvoorspelbaar, beangstigend of zelfs vijandig gedrag ten opzichte van hun kind. De ouder die als belangrijke gehechtheidsfiguur de bron van troost is voor het kind, is tegelijk ook de bron van angst. Dit onoplosbare conflict kan leiden tot het ontwikkelen van een gedesorganiseerde/verstoorde gehechtheidsrelatie met die ouder. Bovendien ondermijnt de ouder met dergelijk beangstigend gedrag ook het mentaliserend vermogen bij het kind.

Ondersteuning voor ouders

Het is belangrijk dat ouders vertrouwen hebben in hun eigen kwaliteit als opvoeder. Opvoedingsonzekerheid en opvoedingsspanning kunnen een negatief effect hebben op de ontwikkeling van de ouder-kindrelatie. Ouders die zich in hun eigen leven gezien, gehoord en gesteund hebben gevoeld, hebben de meeste kans een gezond zelfvertrouwen te ontwikkelen in hun ouderschap. Goede voorbeelden van zorg en afstemming, van troosten en koesteren, van ruimte bieden en begrenzen, maken deel uit van hun opvoedvaardigheden.

Belemmerende en beschermende factoren

Er zijn verschillende factoren die bijdragen aan het ontstaan van een verstoring in de gehechtheidsrelatie. Dit kan zijn de kenmerken en gedrag van de ouder(s), van de gezins- en leefomstandigheden, van de jeugdige. Tabel 2.2 geeft een overzicht van factoren waarvoor in de wetenschappelijke literatuur aanwijzingen zijn gevonden. Belemmerende factoren op het niveau van de ouder kunnen daarentegen moeilijker gecompenseerd worden door beschermende factoren op kindniveau.

Ondersteuning en training

Er zijn verschillende trainingen beschikbaar voor professionals die traumasensitief willen werken. Bijvoorbeeld, de training Traumasensitief werken biedt inzicht in de effecten van trauma’s op de ontwikkeling en het gedrag van kinderen en ouders. De training is geschikt voor o.a. jeugdhulpverleners, maatschappelijk werkers, gezinshuisouders, pedagogisch medewerkers in de kinderopvang en jeugdbeschermers. De training is zowel SKJ geaccrediteerd als NVPA geaccrediteerd.

Conclusie

Traumasensitief werken is essentieel in de jeugdopvang. Het helpt je om inzicht te krijgen in de gevolgen van trauma’s op de ontwikkeling en het gedrag van kinderen en ouders. Door traumasensitief te werken, kun je helpen om de veiligheid en veerkracht van kinderen en ouders te versterken. Daarnaast is het belangrijk om te kijken naar de ouder-kindrelatie en de invloed van trauma’s op deze relatie.

Bronnen

1. Jeugdformaat - Traumasensitief werken
2. JGZ Richtlijnen - Ouder-kind relatie
3. Nationale Centrale Jeugdartsen