Waardenvorming in de opvoeding: een essentieel onderdeel van het leren en groeien

Inleiding

Een waardenvolle opvoeding speelt een cruciale rol in de ontwikkeling van kinderen. Het gaat hierbij niet alleen om het leren van regels en normen, maar ook om het vormen van een innerlijk waardenstelsel dat kinderen helpt om zich te oriënteren in de maatschappelijke en morele wereld. De bronnen tonen aan dat waardenvorming een centraal onderdeel is van het opvoedingsproces, waarbij zowel ouders als leerkrachten een belangrijke rol spelen. In dit artikel wordt ingegaan op de kern van waardenvorming, de rol van de opvoeder, de betekenis van gesprekken over waarden, en de invloed van normen en waarden op het gedrag van kinderen. De bronnen tonen aan dat een opvoeding gebaseerd op waarden niet alleen helpt bij het vormen van een ethische houding, maar ook bij het ontwikkelen van een kritisch denkvermogen en een positieve relatie met anderen.

Waardenvorming als kern van de opvoeding

Volgens de bronnen is waardenvorming een essentieel onderdeel van de opvoeding. Het gaat hierbij om het overbrengen van waarden, zoals respect, eerlijkheid, betrouwbaarheid en mededogen, die helpen bij het vormen van een ethische houding. Deze waarden worden vaak op een impliciete manier overgedragen, door middel van het gedrag van de opvoeder. Zo zegt een van de bronnen: “De manier waarop jij met de anderen omgaat laat iets zien van wat jij als norm daarbij hanteert.” Dit benadruit dat de opvoeder een voorbeeld is, en dat kinderen vaak leren door te observeren hoe volwassenen met elkaar omgaan.

Een andere bron benadruit dat het opvoeden een waardenopvoeding is, waarbij de leerprocessen een rol spelen als infrastructuur van de waardenbeleving. De waarden vormen een culturele continuïteit, waarin jongeren worden ingeleid. Het is daarom belangrijk dat ouders en leerkrachten bewust zijn van hun eigen waarden en deze op een zichtbare manier overbrengen.

De rol van de opvoeder

De opvoeder, zowel ouders als leerkrachten, heeft een cruciale rol in de waardenvorming. De bronnen laten zien dat de opvoeder niet alleen een autoriteit is, maar ook een voorbeeld moet zijn. “De leerkracht moet een voorbeeld zijn maar dan ook in de betekenis van het voorbeeld dat de leerkracht een mens is. Dus met alle goede en slechte eigenschappen... van A tot Z.” Dit benadruit dat de opvoeder niet perfect hoeft te zijn, maar wel een betrouwbare en eerlijke persoon moet zijn.

Daarnaast is het belangrijk dat de opvoeder in staat is met kinderen te praten over waarden. Dit gebeurt vaak via gesprekken over wat belangrijk is, zoals rechtvaardigheid, vriendschap, en respect. Door deze gesprekken te voeren, leren kinderen nadenken over hun eigen waarden en over de waarden van anderen. Dit helpt bij het ontwikkelen van een kritisch denkvermogen en een betere begripshouding tegenover anderen.

Gesprekken over waarden

Een belangrijk onderdeel van de waardenvorming is het voeren van gesprekken over waarden. De bronnen tonen aan dat dit proces niet alleen helpt bij het vormen van een ethische houding, maar ook bij het leren omgaan met verschillen en conflicten. Door met kinderen te praten over waarden, leren ze nadenken over wat belangrijk is en hoe ze zich in bepaalde situaties moeten gedragen.

Een andere bron benadrukt dat het gesprek over waarden niet per definitie verbonden is met probleemgedrag. Praten over waarden heeft vooral te maken met praten over datgene wat zinvol en nastrevenswaardig is. Ook voor het vormen van een eigen mening en het leren maken van keuzes is het gesprek over waarden van belang. Door deze gesprekken te voeren, leren kinderen hoe ze hun eigen waarden kunnen ontwikkelen en hoe ze hiermee omgaan in de praktijk.

Invloed van normen en waarden op het gedrag van kinderen

De invloed van normen en waarden op het gedrag van kinderen is duidelijk zichtbaar. Volgens de bronnen is het opvoeden veel meer dan het kind op tijd naar bed sturen. De allereerste normen en waarden beginnen wanneer het kind gedrag vertoont dat niet kan. Bijvoorbeeld wanneer het kind het avondeten of het bordje pap op de grond gooit. De waarde is dat je zuinig met eten omgaat, de norm is dat je dit niet op de grond gooit.

De bronnen benadrukken dat het leren omgaan met normen en waarden een proces is dat zich ontwikkelt over de jaren heen. Kinderen leren door te observeren en te experimenteren. Het is daarom belangrijk dat ouders en leerkrachten bewust zijn van hun eigen gedrag en dit op een positieve manier overbrengen. Door dit te doen, leren kinderen niet alleen om te luisteren en te respecteren, maar ook om zelfstandig te denken en verantwoordelijk te handelen.

Samenwerking tussen ouders en leerkrachten

De samenwerking tussen ouders en leerkrachten is essentieel voor een goede waardenvorming. De bronnen laten zien dat zowel ouders als leerkrachten een belangrijke rol spelen in het opvoedingsproces. De opvoeding is voor Van Achter een waardenopvoeding, waarin de leerprocessen een rol spelen als infrastructuur van de waardenbeleving. De waarden vormen een culturele continuïteit, waarin jongeren worden ingeleid.

De bronnen benadrukken ook dat het opvoeden geen strikte overdracht is, maar een proces dat op een impliciete manier plaatsvindt. “Waarden en normen overdragen, dat kan niet. Dan moet je ze een papiertje geven en zeggen morgenochtend moet je ze opzeggen.” Dit benadrukt dat kinderen leren door te observeren en te experimenteren, en dat het belangrijk is dat ouders en leerkrachten bewust zijn van hun eigen gedrag.

Conclusie

Een waardenvolle opvoeding is een essentieel onderdeel van het leren en groeien van kinderen. Het gaat hierbij niet alleen om het leren van regels en normen, maar ook om het vormen van een innerlijk waardenstelsel dat kinderen helpt om zich te oriënteren in de maatschappelijke en morele wereld. De bronnen tonen aan dat waardenvorming een centraal onderdeel is van de opvoeding, waarbij zowel ouders als leerkrachten een belangrijke rol spelen. Door bewust te zijn van hun eigen waarden en deze op een zichtbare manier over te brengen, helpen ouders en leerkrachten kinderen om een positieve houding te ontwikkelen en om te leren omgaan met verschillen en conflicten. De samenwerking tussen ouders en leerkrachten is daarbij essentieel, en het is belangrijk dat beide partijen bewust zijn van hun rol in het opvoedingsproces.

Bronnen

1. Burgerschap op orde (SteR nr. 66) 2024/9.7.2.2.4
2. Samenvatting een Waardenvolle opvoeding
3. Partners in opvoeding in het basisonderwijs
4. 7 normen en waarden die we meegeven in onze opvoeding
5. Waarom is een goede opvoeding zo belangrijk?
6. ACTief opvoeden
7. De opvoeder als reisleider
8. Waardenvol onderwijs, samen met ouders
9. Veranderde waarden
10. Normen en waarden in de opvoeding