Een waarden-volle opvoeder: de rol van ethiek en waarden in de opvoeding van jonge kinderen

De opvoeding van jonge kinderen is een complex proces dat niet alleen gericht is op het leren van vaardigheden, maar ook op het vormen van ethische waarden en moraal. In het kader van een waarden-volle opvoeding speelt de opvoeder een centrale rol. Volgens de visie van Van Achter is de opvoeding een essentiële initiatie in waarden en een proces dat zich afspeelt binnen een dialogisch-pedagogische driehoek, bestaande uit de gemeenschap, de cultuur en de opvoeding. De mens wordt hierbij gezien als een dialogaal wezen, die verantwoordelijk is voor zijn of haar betrokkenheid bij anderen en de werkelijkheid. In dit artikel worden de kernprincipes van een waarden-volle opvoeder besproken, met aandacht voor de rol van ethiek, moraal, en de invloed van opvoedingsstrategieën zoals ACTief opvoeden.

Waarden als kern van de opvoeding

Een waarden-volle opvoeding betekent dat kinderen worden opgeleid in ethische principes, sociaal gedrag, en morele verantwoordelijkheid. In dit kader is het belangrijk dat kinderen worden opgeleid in een omgeving waarin waarden centraal staan. Volgens Van Achter is de opvoeding een waardenopvoeding, waarin de leerprocessen een rol spelen als infrastructuur van de waardenbeleving. De waarden vormen een culturele continuïteit, waarin jongeren worden ingeleid. In de democratische waardenopvoeding is het van belang dat kinderen de kans krijgen om zelf keuzes te maken in hun waardenpatroon. Dit leidt tot een grotere betrokkenheid en een diepere waardering voor de waarden die ze zelf kiezen.

De opvoeder dient hierbij aandacht te besteden aan sociaal-ethische basiswaarden, die multidimensionaal zijn en daardoor kunnen doorsijpelen in de plurale samenleving. Daarnaast is het belangrijk dat leerlingen in staat zijn om dialogisch te denken, wat wil zeggen dat ze kunnen omgaan met verschillende meningen en perspectieven. Dit helpt bij het ontwikkelen van een kritische houding, die nodig is in een wereld waarin diversiteit en pluralisme centraal staan.

De rol van de opvoeder als reisleider

In de opvoeding speelt de opvoeder een cruciale rol als reisleider. Hij of zij dient te werken aan een flexibele opvoedingsstijl, waarin het kind centraal staat. In het boek ACTief opvoeden wordt uitgebreid stilgestaan bij de rol van de opvoeder. Het boek benadruit dat het belangrijk is dat opvoeders zich bewust worden van hun eigen gedachten en gevoelens, zodat ze beter kunnen inspelen op de behoeften van het kind. De opvoeder dient zich te richten op de sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind, en moet in staat zijn om te leren met lastige situaties om te gaan.

Een van de kernprincipes van ACTief opvoeden is het element van commitment. Dit houdt in dat de opvoeder moet weten wat hem of haar in de weg zit, en dat hij of zij zich moet richten op de waarden die belangrijk zijn in de rol van opvoeder. Hierbij helpt het ‘paspoort van gewoontereacties’ om overzicht te krijgen en waarden en doelen helder voor ogen te houden. Door middel van mindfulnessoefeningen kan de opvoeder leren om te luisteren naar zijn of haar eigen gedachten, en zich te richten op de essentie van de opvoedingsproblemen.

Waarden in de praktijk: een concreet voorbeeld

Een voorbeeld van hoe waarden in de praktijk kunnen worden toegepast, is het boek De morele opvoeding van het jonge kind van Els Lodewijks-Frencken. In dit boek wordt uitgebreid stilgestaan naar de morele vorming van kinderen als onderdeel van een waarden-volle opvoeding. Het boek biedt handvatten aan ouders, opvoeders en leerkrachten, en benadrukt het belang van het geven van ethische richtlijnen en het bevorderen van morele keuzes. In dit kader is het belangrijk dat ouders en opvoeders zelf ook actief zijn in het omgaan met waarden en moraal.

De opvoeder moet hierbij ook rekening houden met de context van de samenleving. In een waarden-volle samenleving is het belangrijk dat kinderen worden opgeleid in een cultuur waarin waarden centraal staan. In dit verband is het belangrijk dat de opvoeding niet alleen gericht is op het leren van kennis, maar ook op het ontwikkelen van een ethische houding. Dit is essentieel voor het vormen van burgerschap en het ontwikkelen van een kritische houding.

De impact van opvoedingsstrategieën

Een van de opvoedingsstrategieën die in de bronnen wordt genoemd, is ACTief opvoeden. Dit is een werkboek dat geschreven is voor ouders, en waarin het doel staat ‘doen wat werkt voor jou en je kind’. Het boek is gebaseerd op een vorm van gedragstherapie, namelijk de door Steven Hayes ontwikkelde acceptance and commitment therapy (ACT). ACT helpt ouders om flexibeler te reageren in opvoedsituaties, met name in lastige situaties vanuit het ouderschap of psychische problemen bij het kind.

In het boek worden mindfulnessoefeningen aangereikt om op een flexibele, oordeelsvrije en nieuwsgierige manier te komen tot gerichte aandacht. Deze oefeningen zijn helder beschreven en online als mp3-bestanden te downloaden. Ze zijn gebaseerd op bestaande mindfulnesstrainingen. In het boek wordt ook benadruid dat opvoeden een leerproces is dat verloopt met vallen en opstaan. Om de lezer houvast te bieden zijn op het einde van het boek alle stappen nogmaals kort en overzichtelijk weergegeven, en zijn er downloads beschikbaar om in te vullen.

De rol van de opvoeder in een pluralistische samenleving

In een pluralistische samenleving is de opvoeder van cruciaal belang bij het vormen van een kritische houding bij kinderen. De opvoeder dient zich te richten op de ontwikkeling van een burger die zich kan bewegen in een diversiteit van meningen en waarden. Dit vereist dat de opvoeder zich bewust is van de eigen waarden en de manier waarop deze in de opvoedingspraktijk kunnen worden toegepast.

In de visie van Van Achter is het opstellen van een ethisch schoolplan noodzaak. Het doel van een ethisch schoolplan is om leerlingen zich in de ander te laten inleven, dat ze gebruik maken van rolovername, dat ze empathisch worden en een prudente houding aannemen in het oordelen over de ander. De opvoeding is voor Van Achter een waardenopvoeding, en de waarden vormen een culturele continuïteit, waarin jongeren worden ingeleid.

Conclusie

Een waarden-volle opvoeder speelt een cruciale rol in de opvoeding van jonge kinderen. De opvoeder moet zich richten op de ontwikkeling van ethische waarden, sociaal gedrag, en morele verantwoordelijkheid. In dit proces is het belangrijk dat de opvoeder zich bewust is van zijn of haar eigen waarden en hoe deze in de praktijk kunnen worden toegepast. Daarnaast is het belangrijk dat de opvoeder zich richt op de ontwikkeling van een kritische houding bij kinderen, zodat ze zich kunnen bewegen in een pluralistische samenleving.

In het kader van een waarden-volle opvoeding is het belangrijk dat ouders en opvoeders actief zijn in het omgaan met waarden en moraal. Hierbij kan het gebruik van opvoedingsstrategieën zoals ACTief opvoeden een waardevolle bijdrage leveren. Door middel van mindfulnessoefeningen en een flexibele opvoedingsstijl kan de opvoeder helpen bij het vormen van een burger die zich kan bewegen in een diversiteit van meningen en waarden.

Bronnen

1. Burgerschap op orde (SteR nr. 66) 2024/9.7.2.2.4
2. De morele opvoeding van het jonge kind
3. De opvoeder als reisleider, met als doel te komen tot flexibel opvoeden
4. Waardenvolle of waardenloze samenleving?
5. De morele opvoeding van het jonge kind / PM-reeks
6. National Park Service - Bryce Canyon
7. Waardenvolle of waardenloze samenleving?
8. National Park Service - Bryce Canyon - Hiking Guidelines
9. National Park Service - Bryce Canyon - Home
10. National Park Service - Bryce Canyon - Plan Your Visit